Beseffen Vlaamse politici als Geert Bourgeois en Vlaamse groepen als VVB Jongeren de kracht en de werking van de mentale modellen? Of leven ze in een ivoren toren?

In Einde Franse Diplomacratie in Vlaanderen (2015) werd de mogelijke ideologische paradigma verandering in Vlaanderen beschreven, met andere woorden een kentering in de mentale modellen (mindset).

Geert Bourgeois, de huidige Vlaamse Minister-president, ging op die elan voort door tijdens een iftar tegen de moslims te zeggen dat de 11 juli-viering ook hun feest is (De Morgen, 11/07/2015). Dit stootte op onbegrip bij sommige Vlamingen. Is de mindset nog niet goed of werd de boodschap verkeerd gecommuniceerd?

Laten we eerst die mentale modellen bespreken, om vervolgens dit voorval en die van de Jongeren van de Vlaamse Volksbeweging (VVB-Jongeren) te beschouwen.

Perceptie van de Buitenwereld

Het Individu

Mentale modellen zijn de weerspiegelingen van iemands perceptie van zijn omgeving waarmee hij interageert en samen evolueert. Mensen worden enerzijds beperkt door hun omgeving, maar langs de andere kant veranderen ze die omgeving, Men kan dus spreken van een co-evolutie.

De perceptie en de wijze van denken van een persoon worden gevormd door:

• zijn eigen ervaringen in die omgeving; en

• zijn leren van anderen uit zijn omgeving.

Aldus zijn mentale modellen een set van overtuigingen, ideeën, afbeeldingen en verbale beschrijvingen die we bewust of onbewust vormen van onze ervaringen en leren. Eens gevormd begeleiden ze onze gedachten en acties. Ze categoriseren patronen en oorzaak-en-effecten. Bijgevolg bepalen ze onze verwachtingspatronen in de omgeving, hoe we ons hierin gedragen en ze geven een betekenis aan gebeurtenissen.

Hoewel mentale modellen ons een interne stabiliteit in een wereld van continue verandering bieden, maken ze ons ook blind voor feiten en ideeën die niet conform zijn met onze diepgewortelde overtuigingen.

Ze zijn door hun aard, vaag en onvolledig zodat iedereen wel verschillende opvattingen over hetzelfde concept of het onderwerp heeft. Het maakt niet uit hoe eenvoudig of gecompliceerd of hoe algemeen of gespecialiseerd die concepten zijn.

Beslissen

 

 

Figuur 1: Mentale Modellen en Dubbelslag Leren

 

We leren dus van anderen en van onze eigen ervaringen. John Sterman (2010) gebruikt het dubbelslag leren van Chris Argyris om de relatie tussen leren en mentale modellen uit te leggen.

Bij enkelslag leren besluit de persoon aan de hand van het geobserveerde dat in overeenstemming is met de mentale modellen of anders gesteld, zijn verwachtingen van wat en hoe iets in zijn omgeving gebeurt. Hij leert bij en kan zijn fouten corrigeren en/of zijn gedrag aanpassen binnen de gestelde normen of verwachtingen.

Indien het geobserveerde niet overeenstemt dan zal hij eventueel na redenering zijn mentale modellen aanpassen, wat dan aanleiding kan geven tot het veranderen van cultuur en strategie. Vervolgens neemt hij zijn beslissing in dit nieuw kader. In het andere geval verwerpt hij het geobserveerde.

Hier schuilen mogelijks ernstige gevaren:

• Het geobserveerde is verkeerd: door manipulatie, verkeerde kennis, … Indien hij dit aanvaardt dan is zijn perceptie van de wereld verkeerd en zal hij dus verkeerde beslissingen nemen.

• Het geobserveerde is juist, maar hij verwerpt het: door dogma, eerdere perceptie was verkeerd en het contrast was te groot, … .

• Projectie. De persoon projecteert zijn mentale modellen op een andere persoon of groep, en hij verwacht dus dat de andere zal reageren zoals hij.

Cultuur

Een mens is een sociaal wezen en zal daarom tot een of meerdere groepen behoren. Hij zal zich aansluiten bij een groep van wat we gelijkgestemden noemen, zeg maar mensen met gelijkaardige mentale modellen.

In figuur 1 zien we dat de modellen de basis van de cultuur zijn. Mentale modellen van leden van een sociale entiteit (samenleving, club, …) worden in feite gevormd door de mentale modellen die reeds zijn opgeslagen in het lange-termijn geheugen van die sociale entiteit.

Jones et al. (2011) verwijzen naar de cognitieve antropologie, die onderzoekt hoe culturele kennis wordt georganiseerd in de geest van de mens. Cognitieve antropologen gebruiken schema's om het begrip cultuur te verklaren. Een schema is "een generieke versie van (een deel van) de wereld opgebouwd uit ervaring en opgeslagen in het geheugen". Als gevolg daarvan zijn culturele schema's ontwikkeld door middel van gedeelde ervaringen. Na verloop van tijd, als een bepaalde groep mensen hun gedeelde ervaringen internaliseren, is een cultureel patroon gecreëerd, dat mensen gebruiken om de wereld om hen heen waar te nemen en hierin te handelen.

Voorraad Gedragspatronen

Indien sociale entiteiten zich niet aanpassen (spontaan of gedwongen) aan de veranderingen in hun omgeving dan verdwijnen ze. Volgens Donella Meadows (1997) moet deze vorm van zelforganisatie als een evolutionair “ruwe data” beschouwd worden. De sociale entiteit beschikt over een sterk variabele stock van informatie waaruit zij patronen kiest die beantwoorden aan haar noden. Ze is eveneens in staat om aan de hand hiervan nieuwe patronen te creëren (experimenteren).

Voor de biologie is de ruwe data DNA, voor technologie zijn dit wetenschappelijke bibliotheken. Als dusdanig beschikken we over een voorraad patronen en voor ieder patroon bestaat er een aangeleerde actie (gedragspatroon).

In deze context verwijst Meadows (1997) naar de menselijke cultuur als een voorraad gedragspatronen opgebouwd gedurende honderdduizenden jaren. Ze zijn een voorraad waaruit sociale evolutie kan ontstaan. Als een cultuur niet meer evolueert als gevolg van de overtuiging van haar suprematie, zal die cultuur uitsterven. De mentale modellen zijn de bron van de cultuur zoals afgebeeld in figuur 1. Als een cultuur wil overleven, moet zij haar mentale modellen (via dubbelslag leren) laten evolueren omdat de omgeving altijd verandert.

Senge (2006) citeert Chris Argyris: "Hoewel mensen zich niet [altijd] conform hun aangehangen theorieën [wat ze zeggen] gedragen, is dit wel het geval met betrekking tot hun mentale modellen. "Inderdaad onze mentale modellen zijn steeds actief en zij bepalen hoe we handelen, hoe we beslissen hoe we denken (per definitie), maar ook hoe we waarnemen.”

In “Einde Franse Diplomacratie in Vlaanderen” kwamen we tot de vaststelling dat managementtechnieken van een entiteit niet zo maar copy-and-paste bij een andere kan ingevoerd worden. Het is daarom moeilijk om nieuwe ideeën in een entiteit in te brengen. Gelet op de meestal hiërarchische structuur kan dit meestal enkel via de top, zo ook via de formele en informele leiders van een sociale entiteit.

Leden die door observatie nieuwe kennis en /of inzichten hebben verworven en eventueel het “systeem” willen veranderen, worden door het groepsdenken versmoord en als ze uit de groep stappen, worden ze soms besmeurd en/of geboycot in hun carrière of sociale ontwikkeling. Ironisch genoeg is dit door de “sociale (keurslijf) media” veel gemakkelijker geworden.

Mentale modellen zijn dynamisch

Aangezien een sociale entiteit zich voortdurend moet hervormen om te anticiperen of te reageren op de constant veranderende omgeving, moet zij continu die omgeving  monitoren. Maar niet alleen haar omgeving moet worden gecontroleerd op kansen en bedreigingen, de entiteit dient zichzelf eveneens te screenen (Lane et al., 1996).

Zo zijn bijvoorbeeld organisaties open, doelgerichte en adaptieve sociaal-culturele systemen. De kennis over hun interne werking en structuur is net zo belangrijk als de mentale modellen omtrent hun omgeving (respectievelijk introspectie en extrospectie).

Een iteratief proces om de waargenomen feiten te interpreteren is noodzakelijk: inlichtingenproces (intelligence process). Inlichtingen zijn niet alleen nodig om de besluitvorming te ondersteunen, maar ze verbeteren en vergroten de kennis, dus ook de mentale modellen.

Maar hoe worden deze mentale modellen overgedragen?

Memen

Het concept van memen kan de overdracht verklaren. Een meme is een eenheid van culturele informatie, zoals een culturele praktijk of idee, dat mondeling wordt doorgegeven of door herhaalde actie van een persoon naar een andere wordt overgedragen. Een vergelijkbare bepaling vinden we op (de Engelstalige) Wikipedia: een meme is een idee, gedrag of stijl die zich verspreidt van persoon tot persoon binnen een cultuur.

Een meme wordt verspreid van een geest (mind) naar een andere door middel van schrift, spraak, gebaren, rituelen, of andere navolgbare verschijnselen. Een analogie met genen gaat op: zij repliceren zichzelf, muteren en reageren op selectiespanningen. Echter in tegenstelling tot genen die maar na een generatie (dus jaren later) kunnen veranderen, muteren memen veel sneller.

Bovendien kunnen memen ingaan tegen “het overlevingsinstinct” van de genen. Denken we maar aan kamikaze piloten en martelaren, die voor het overleven of vergroten van hun religie of ideologie hun leven geven.

Voor een uitgebreide bespreking (in een politiek kader), verwijzen we naar “Politieke macht: het gevecht om de memen” (2013).

Postmodernisme en de “crash” of (the own) civilization

De maakbare samenleving van de postmodernisten vergt geen historisch gegroeide cultuur. Alles is van scratch, maar meestal leidt dit tot een of andere crash. Ze willen van alles het beste, althans wat zij het beste vinden. Maar dit is hetzelfde als het vragen aan een groep ingenieurs om de beste auto-onderdelen van alle wagens te kiezen: de beste koppeling, de beste remmen, … Het is evenwel onmogelijk om van al die “beste” onderdelen een wagen te fabriceren, laat staan de beste wagen te bouwen.

Of wat te denken van het idee om op een zelfde voetbalterrein op hetzelfde moment voetballers, volleybal-, basketbal- en rugbyspelers elk hun ding te laten doen en hierbij dan te verwachten dat ze dit vlotjes kunnen doen volgens de voetbalregels: ze zullen nooit tot een multidisciplinaire voetbal komen.

Dit klinkt absurd, maar het is toch dat wat de PoCo's eisen van onze maatschappij. Een multiculturele samenleving kan net zo min functioneren door de zogenaamd beste concepten uit verschillende mentale modellen te nemen of om sterk verschillende mentale modellen te laten samenhokken.

Eeuwenlange evoluties (van mentale modellen) kunnen zo maar niet overgeplant worden op andere samenlevingen. Zoals reeds eerder aangehaald, managementtechnieken dienen in overeenstemming met de sociale orde te zijn, laat staan dat een ganse cultuur wordt “ingevoerd”. Het koloniaal verleden staat bol van voorbeelden, ofwel revolteert de lokale cultuur, ofwel wordt ze vernietigd.

Dit wil niet zeggen dat verschillende culturen niet kunnen samenvloeien tot een, maar dit vergt veel tijd. Indien we naar België kijken is dit helemaal niet gebeurd. Ondanks de gemeenschappelijke joods-christelijke, Romeinse en Griekse wortels bestaat er na 185 jaar geen Vlaams-Waalse samengesmolten Belgische samenleving, integendeel. Ze kunnen langs beide zijden wel graag steak-friet met mayonaise lusten, de boter/olie lijn is niet zo maar te nemen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de verschillende gemeenschappen/regio's meer en meer macht krijgen en van elkaar weg groeien.

Maar ook in deze strijd (niet voor niets wordt de term taalSTRIJD gebruikt) blijkt dat vooral de Vlaamse politici onvoldoende de mentale modellen van de Franstalige politici kennen (Verfransing: een natuurlijk sociaal fenomeen?)(2015).

Een gelijkaardig fenomeen zien we in Europa met de islamitische godsdienstideologie (wijze van denken en leven) die met totaal verschillende sociale orde en mentale modellen in onze contreien komt. Dit kan op heel korte termijn tot enorme problemen leiden, en in sommige Europese en Amerikaanse steden is dit reeds het geval. Tenzij de nieuwkomers zich degelijk integreren, gaat de oorspronkelijke samenleving eraan. Maar hiervoor zijn onze PoCo's stekeblind. Dit past niet in hun mentale modellen daar dit het failliet van hun ideale (lees utopische) samenleving inhoudt.

Vlaamse mindset

Geert Bourgeois

Qua noodzaak aan integratie, heeft Geert Bourgeois, de Vlaamse Minister-president (N-VA) een duidelijke boodschap gestuurd aan onder meer de moslims, namelijk dat de 11 juli-viering ook hun feestdag is (Bourgeois: "Vlaamse moslims, 11 juli is ook jullie feestdag", De Morgen, 11/07/2015). Anders gesteld, als ze echt bereid zijn om zich te integreren in onze Vlaamse maatschappij en onze waarden respecteren dan is deze vorm van "samen-leven" mogelijk. Indien geen integratie mogelijk is dan zal een moeten wijken.

 Figuur 2: Minister-president Geert Bourgeois

Deze boodschap is enkel relevant indien er een sanctie tegenover staat. Maggie De Block (Open VLD) heeft in de vorige federale regering een consequent beleid qua asiel en migratie gevoerd. Dit heeft haar electoraal in Vlaams Brabant geen windeieren gelegd. Theo Franken (N-VA) zet dit beleid voort en steekt zelfs een tandje bij. Evenwel is het ten zeerste aangeraden om zelf over deze bevoegdheden te beslissen, daar de meningen in Vlaanderen en in Wallonië nogal uiteenlopend  zijn.

Opmerkelijk is ook dat de boodschap van Bourgeois bij sommige moslim verenigingen een spontane socio-culturele reverse engineering tot weeg heeft gebracht. Zo eisen deze moslim verenigingen dat Ben Weyts (N-VA) het onverdoofd slachten toelaat door het Offerfeest als een Vlaamse, culturele traditie te beschouwen. Zo niet verklaren ze – volgens sommige kranten – hem de oorlog (Het Nieuwsblad, 06/08/2015). Hieruit blijkt duidelijk dat de mentale modellen sterk verschillen en dat deze moslim verenigingen eerder dogmatisch zijn en dus niet openstaan voor de lokale waarden.

Erger wordt het nog als een politica als Sonja Claes (CD&V) het volgende stelt: “Wij vinden het belangrijk dat de godsdiensten hun rituelen kunnen behouden.” (DS, 11/08/2015). Dit is niet alleen een ernstige aanfluiting van de fundamentele scheiding van Staat – Religie (Kerk, Moskee, Synagoge), ze stelt het religieuze (van een minderheid) boven onze seculiere rechtsstaat (meerderheid). Nochtans een andere politica en nog wel een moslim Nabilla Ait Daoud (N-VA) zei in 2014 dat verdoofd slachten niet van deze tijd is (DS, 01/10/2014).

Argyris is helemaal niet verkeerd door te stellen dat er een verschil is tussen theorieën en mentale modellen.

VVB Jongeren

De Jongeren van de Vlaamse Volksbeweging (VVB-Jongeren) hadden een gelijkaardige boodschap: “Vlaams en niet anders”. Deze precampagne ging over maatschappelijke waarden, met drie grote kernthema’s: zelfstandig Vlaanderen, Vlaams-nationalisme en gemeenschapsvorming. Ze gebruikten hiervoor volgende poster:

Figuur 3: Poster VVB Jongeren campagne

Drie jongeren staan op de foto, waarvan twee blijkbaar niet van Kaukasische type. Op de achtergrond zien we de officiële Vlaamse vlag en niet de Vlaamse strijdvlag (zoals hieronder afgebeeld).

Figuur 4: Vlaamse strijdvlag

Door voor de officiële Vlaamse vlag te kiezen, stellen de VVB jongeren klaar en duidelijk dat ze voor alle Vlamingen kiezen, en met de personen op de affiche zeggen ze dat iedereen die voor Vlaanderen kiest en de Vlaamse waarden respecteert hier welkom is. Blijkbaar waait er een nieuw wind bij de VVB-jongeren.

Echter voor Rechts Actueel (en leden van Vlaams Belang) is dit als een rode lap voor een stier die tegen het multiculturele is.

“Neen, we zien een VVB-affiche met een neger, een andere migrant, een Vlaming en als zure kers op de mislukte taart een Vlaamse leeuwenvlag mét rode klauwen. Proficiat! Dat is het Vlaanderen van morgen volgens de VVB.”

Rechts Actueel mag dan wel terecht de oikofobie van de PoCo's hekelen, maar xenofobie is hierop niet het antwoord. Dit leidt tot vervreemding van Vlaanderen in de Europese en internationale omgeving (auto-aliënatie) wat uitmondt in autodestructie wegens geen evolutief karakter van de mentale modellen.

Ondanks de enorme druk (vooral van aanhangers van VB) op de VVB-top in de sociale media werden de VVB Jongeren toch niet teruggefloten. Voorzitter Bart De Valck verdedigde eerst krachtdadig de jongeren, als volgt:

“De kerntaak van de VVB-jongeren is een jonge, creatieve en dynamische ploeg te vormen, die samen met de moederorganisatie HEEL Vlaanderen wil charmeren voor een project dat iedereen die in Vlaanderen woont en werkt, aanbelangt. Zijnde een eigen Vlaamse staat. Welke Vlaams- nationalist kan daar tegen zijn? Diegenen die niet willen of kunnen misschien?”

Maar hij vond toch dat er iets schortte:

“ … Iedereen maakt inschattingsfouten. De vvb jongeren zijn een jonge propagandamachine voor Vlaamse onafhankelijkheid . Die boodschap komt hier weinig door. We werken aan een duidelijkere communicatie. Alle begin is moeilijk en wie niets onderneemt, kan ook niets misdoen” …

Besluit

De Vlaamse Minister-president en organisaties zoals VVB-Jongeren willen inspelen op de Vlaamse volkscultuur en Vlaamse identiteit. Ze dienen zich echter er meer bewust van te zijn van hoe de verschillende types Vlamingen denken (mindset).

Het spel van de soms sterk verschillende memen valt niet te onderschatten. De progressieven hebben de mainstream media achter hen staan die nogal selectief zijn in het brengen van nieuws (weglaten feiten, slechts een partij aan het woord laten, …) en dit is wat de Vlaamse massa elke dag hoort, ziet en leest. De term hersenspoeling is niet veraf.

Geert Bourgeois & C° hebben het dus moeilijk met aan de ene kant de zogenaamde progressieven die vol van hun groot gelijk zijn (dogma) en in hun zog de mainstream media en aan de andere kant een starre oer-behoudsgezinde politieke formatie. Compromissen sluiten lijkt onmogelijk in deze situatie. Er dient dus actie ondernomen te worden want een feit is zeker, een status quo is de doodsteek voor de huidige Vlaamse samenleving.

Ze dienen zich daarom niet alleen bewust te zijn van de verschillende mentale modellen, maar ze moeten die ook goed kennen, alvorens hun wel overwogen memen op de Vlaamse bevolking los te laten.

 

Bronnen:

Jones, N., Ross, H., Lynam, T., Perez, P. & Leitch, A. (2011). Mental models: an interdisciplinary synthesis of theory and methods. Ecology and Society 16(1): 46. [online] URL: http://www.ecologyandsociety.org/vol16/iss1/art46/.

Lane, D & Maxfield, R. (1996). Strategy and complexity: Fostering generative relationships. Long Range Planning, 29 (1996), 215- 231

Meadows, Donella (1999). Leverage Points: Places to Intervene in a System. The Sustainability Institute, Hartland, VT

Rabaey, M. (2015). Complex Adaptive Systems Thinking Approach to IT investments. Doctoraal proefschrift, Universiteit van Hasselt, België. DOI: 10.13140/RG.2.1.1263.7288. https://www.academia.edu/13696449/Complex_Adaptive_Systems_Thinking_CAS_T_approach_to_IT_investments of https://www.researchgate.net/publication/279716403_Complex_Adaptive_Systems_Thinking_%28CAS*T%29_approach_to_IT_investments

Senge, P. M. (2006). The Fifth Discipline. London: Random House.

Sterman, J. D. (2010). Business Dynamics – Systems Thinking and Modeling for a Complex World. Tata McGraw-Hill, India.