Politieke besluitvorming getuigt van hanig gedrag: elke macho wil met zijn gekraai de andere overstemmen. Als dat niet lukt, draait hij als die op de kerktoren? met de wind. Eerste deel, Oosterweel.
Een overleden succesvol Vlaams industrieel leerde zijn erfgename één regel: eenmaal een beslissing genomen is, blijf er bij. Zelfs als andere alternatieven mogelijk of zelfs beter zijn. Precies omdat die gulden regel niet gevolgd werd, draaide het Oosterweeldossier hopeloos in de soep, met als gevolg een aanslepend verkeersinfarct rond Antwerpen, een oplopend prijsplaatje voor de Vlaamse Gemeenschap, en grote milieuschade.
Wanneer we alle gekende elementen op een rij zetten, dan komen we inderdaad tot de vaststelling dat er in het Oosterweeldossier drie opeenvolgende blunders werden begaan. (1) Zonder een degelijke voorafgaande studie of inbreng van onderuit, werd gekozen voor een ‘monumentale’ brug. (2) De integratie van een voor de hand liggende deeloplossing – de verbinding van de Liefkeshoektunnel met de E17 richting Gent - werd gekelderd om irrationele (lees: electorale) redenen. (3) Het gebrek aan politieke standvastigheid heeft tenslotte ervoor gezorgd dat er geen goede kant meer zit aan dit dossier, ongeacht de keuze die men ooit zal moeten maken.
Vlaanderen met zijn talrijke kleine en middelgrote ondernemingen is gepokt en gemazeld om snel op de bal te spelen. Zelfs in Nederland stelt men deze ‘voortvarendheid’ op prijs (dixit een Vlaamse CEO in Nederlandse dienst). Dit dynamisch ondernemerschap bracht Vlaanderen welvaart en wie niet de juiste beslissing nam draaide zelf op voor het fiasco. Megalomane projecten – waarvan de impact vooraf nooit volledig kan voorzien worden – zijn verschillend, want meestal het idee van één man/vrouw die steun zoekt bij een select kransje gelijkgestemden of financiers. Het leverde prachtige monumenten op maar evenzeer groteske miskleunen. Maar de zaak gaat vooruit.
Wanneer de beslissingen echter niet door ondernemers maar door politieke tenoren worden genomen, spelen twee andere factoren een doorslaggevende rol. Een politicus riskeert niet zijn eigen geld. Megalomane politieke projecten houden daarom minder risico’s in voor de bedenkers. Daarnaast is er de impact van een project op het kiesgedrag, waardoor niet enkel objectieve criteria een rol spelen, maar ook de gepercieerde reactie van de Vox Populi. Omdat vele politici ervoor terugdeinzen om hun beslissingen of standpunten consequent te verdedigen, laten zij zich dan maar meedrijven op de waan van het moment, zodat onnodige bokkensprongen dossiers vertragen of vergiftigen.
In het Oosterweeldossier is dat alvast het geval geweest. De monumentale brug was naar verluidt het idee van de liberale provinciegouverneur Camille Paulus, die de brug zag als een afscheidscadeau aan de stad. Hij was, volgens een naaste medewerker, zonder hiervoor rationele redenen te hebben, overtuigd dat een brug de goedkoopste oplossing was en een ‘landmark’ voor Antwerpen. Hadden niet alle grote steden aan een stroom een schitterende brug? Maar zonder degelijke studie werd het een brug te ver. Tegen dan was Paulus evenwel met pensioen.
Een tweede beslissing was om géén verbinding te realiseren tussen de Liefkenshoektunnel en de E17 richting Gent, alhoewel dat voor de hand lag. Dat was de ‘verdienste’ van de burgemeester van Sint-Niklaas, Freddy Willockx, die ‘zijn’ stad van de overlast wilde vrijwaren. Hij werd gesteund door burgemeester Antoine Denert van Kruibeke die reeds alle kleuren van de regenboog omarmde. Die verzette zich hardnekkig tegen deze technisch voor de hand liggende deeloplossing, met uiteraard de ecologie als argument.
De doodsteek voor het initiële project kwam er toen de socialistische partij, die vanaf het begin het brugproject steunde, een bocht nam van 180°. Toenmalig burgemeester van Antwerpen, Patrick Janssens, werd om te beginnen zwaar bewerkt door Wim Van Hees, die bij reclamebureau VVL/BBDO zijn baas was geweest en met wie de band zeer hecht was gebleven, zo weten insiders. Van Hees had in zijn vorige leven behoorlijk goed geboerd, maar ontdekte plots als rentenierende vijftiger dat hij in zijn jeugd eigenlijk een hippie was geweest en werd dus maar actievoerder. Omdat de aanpak van Manu Claes met zijn StRaten Generaal hem wat te technisch was, werd zijn Ademloos-constructie de communicatieve – sommigen zeggen de ‘demagogische’ – tak van het verzet tegen de brug.
Naarmate Van Hees aanhangers won, besefte Janssens dat hij kritiek kreeg van zijn roodgroene achterban. Dat hij zijn toekomst niet op het spel wou zetten, was voldoende reden voor de SP.A om haar gegeven woord in de Vlaamse regering op te zeggen, en alles te doen afhangen van een referendum waarbij de demagogie effectief niet van de lucht was. Typisch was het verhaal over het fijn stof dat niet in de lucht mocht komen en dan maar vanuit een tunnel naar de begane grond omhoog diende te worden geblazen. In feite zagen we eigenbelang in plaats van verantwoordelijkheid. Het heeft Janssens niet geholpen om zijn blazoen voldoende op te poetsen.
Deze drie cruciale beslissingen – een keuze voor de brug zonder studie, het veto van Sint-Niklaas en de bocht van Patrick Janssens – hebben dit dossier vakkundig in de soep gedraaid. De kosten zijn voor later en (vooral) voor anderen. Waar zouden we vandaag staan mocht de ene burgemeester wat meer oog gehad hebben voor het dagelijkse fileleed van tienduizenden weggebruikers rondom een andere stad dan de zijne, en de andere leiderschap en standvastigheid getoond had in een dossier dat voor zijn stad zo belangrijk was en is? Zonder enige twijfel zaten we nu met een project in uitvoering. Geen volmaakt project, maar wel een project dat zijn voltooiing naderde, en dus minstens een deel van de ellende uit de wereld had geholpen. Tijd betekent ook in dit dossier zeer veel geld, al was het maar de milieukost die nu dagelijks geboekt wordt door draaiende motoren rond Antwerpen die niet of nauwelijks bewegen.
Gebrek aan leiderschap, eigenbelang en kortzichtigheid vormden dus een dodelijke cocktail voor het Oosterweeldossier. In een volgende aflevering onderzoeken we hoe een soortgelijk geklungel het militaire Airbusdossier heeft verziekt.
