Mark Dubrulle wijdde heel zijn professioneel leven aan de milieuproblematiek. Hij was lid van de Club van Rome en voorzitter van de The Club of Rome EU-Chapter van 2011 tot 2020. In een geest van Amicitia & Tolerantia verdedigen we elk onze zienswijze en laten het oordeel over aan onze Lezers.
Mark Dubrulle voer na zijn middelbare studies twee jaar op zee als cadet in de Belgische koopvaardij. Nadien studeerde hij sociale wetenschappen aan de Sociale School in zijn geboortestad (toen Katholiek Vormingscentrum voor Maatschappelijk Werk).
Medestichter van de Belgische koepelorganisatie van natuur- en milieuverenigingen, de vzw Bond Beter Leefmilieu / Inter-environnement, waarvan hij van 1971 tot 1980 Nationaal Secretaris was. Medestichter, en van 1979 tot 1982, de eerste secretaris van de Vlaamse groene partij Agalev. Van 1992 tot 1999 was hij CEO van EMSA Europe S.A., Environmental Management Strategies and Analysis, die hij mee oprichtte. Vervolgens werkte hij als consulent en CEO van Dubrulle cvba., gespecialiseerd in milieumanagement en duurzame ontwikkeling. Hij is voorzitter geweest van GreenFacts - Communicating Scientific Facts on Health and the Environment. Hij is Past President van de European Society for Environment and Development (ESED), en was lid van het Policy Committee of the International Council for Oil and the Environment (ICOE) in Edinburgh. Sinds 1977 is hij onafgebroken lid van Ecoropa, een Europese groene denktank.
Vooraf
Terwijl een wetenschappelijk debat over de klimaatverandering en de energietransitie botst op taboes, vonden we het interessant om een gesprek aan te gaan met iemand die minder in de schijnwerpers staat, maar mede aan de wieg stond van het Groene gedachtegoed in Vlaanderen en actief was in Europa.
Ik leerde Mark kennen toen hij net zoals ik voorzitter was van een afdeling van de Orde van den Prince. Mijn waardering voor hem is oprecht, alhoewel een beetje verwonderlijk voor wie weet dat ik zijn standpunten niet altijd deel. Dit boeiend gesprek biedt de kans om onze standpunten te verduidelijken.
Naar aanleiding van ons gesprek vertelde hij mij over het ontstaan en evolutie van AGALEV. Een heel interessant verhaal maar te lang voor ons gesprek en daarom kozen we voor een afzonderlijk publicatie die u hier kan lezen.
Pjotr:
Toen ik las dat u twee jaar ‘op zee’ vertoefde vooraleer aan een succesvolle loopbaan te beginnen, vroeg ik mij af of het toen en daar was dat u aandacht kreeg voor het milieu. Of vergis ik mij en is er een andere reden waarom u zich tijdens uw later leven zou inzetten voor een beter leefmilieu?
Mark:
Mijn milieubewustzijn is inderdaad ten volle ontplooid tijdens mijn maanden op de zee, in de lange omvaart. Vanaf mijn dertiende levensjaar droomde ik van het zeemansleven. Ik hunkerde naar wijde horizonten. Ik voelde mij stikken in de collegeklassen en in de weldenkende Gentse bourgeoisie, toen nog overheersend Franstalig en provincialistisch. Ik was een tweetal jaren bij de zeescouts, maar het varen bleef beperkt tot roeien op de Schelde en Leie( …) Mijn kennis van natuur en milieu reikte niet verder dan de toen nog hier daar groene oevers, met wat rietkragen, kikkers, reigers en eenden, knotwilgen.
Op mijn 18de mocht ik eindelijk als leerling-cadet op het vrachtschip “Lusambo” aanmonsteren. Mijn eerste vier maanden lange reis ging van Europa naar Noord-Amerika, West-Afrika en terug. Het ruwe weer op de Noord-Atlantische route tussen Hamburg en New-York leerde mij de kracht en de macht van de natuur kennen. En de afhankelijkheid van de mens.
De aankomst in Lower Manhattan was indrukwekkend. Wolkenkrabbers bestonden nog niet in Europa. In de haven ontdekte ik de ruwheid van de dokwerkers en de kroegen, maar mijn ogen werden vooral verblind door de ongemene rijkdom in het centrum, de limousines, de verblindende lichten op Times Square, de talloze cinemazalen in de 42nd Street, de luxueuze huizen en winkels op de Fifth Avenue. Consumerisme op zijn best, de American Way of Life die nu over de hele wereld verspreid is. Daarnaast zag ik de armoede, de vervuiling op de straten, de dronkenlappen, de hoeren en clochards in sommige wijken van Harlem, de Bronx en Brooklyn. Dat contrast tussen rijk en arm heeft mijn sociaal bewustzijn gevoed. Je kunt het sociale niet loskoppelen van het ecologische.
Toen we de kusten van de V.S. verlieten gaf de eerste stuurman het bevel alle afval en rotzooi overboord te gooien zodra wij uit het zicht van de Coast Guard waren. De zee als vuilnisbelt.
Tussen Amerika en Afrika, ver van elk vasteland, zagen we plots een grote olievlek en brokstukken hout en plastiek, wellicht een lozing van afval in volle oceaan. Bewijzen van de slordigheid van de mens, om alsmaar meer winst te boeken zonder rekening te houden met de schade aan de natuur.
Tijdens de vier uur lange wachten op de commandobrug, ‘s nachts, aan het stuurwiel of op uitkijk, kon ik nadenken over onze Westerse welvaart. Er was iets mis met de ongebreidelde materiële groei waarvan ik de verwende getuige was geweest in de naoorlogse jaren. Er was iets mis met de economie. De grenzeloze groei-economie moest bestreden worden.
De ecologische voetafdruk
Pjotr:
De economische groei zorgde ongetwijfeld voor een grotere menselijke voetafdruk op het ecologisch systeem van onze planeet. Ik volg dus jouw ecologische én sociale bekommernis en wil tijdens dit gesprek dieper ingaan op de manieren waarop we deze gedeelde bezorgdheid kunnen aanpakken. Laten we beginnen met een zeer belangrijk element: de wereldbevolking. Filosoof en scepticus Etienne Vermeersch maakte ongetwijfeld een punt door te stellen dat de aarde te klein was voor de toenemende bevolking (nu al geschat op 8 miljard). Hij had echter geen haalbare/werkbare oplossing voor dit cruciaal probleem. Hoe sta jij tegenover deze ‘belasting’ en valt daar wel iets aan te doen?
Mark:
Aanvaarden dat groei grenzen heeft lijkt een heikel punt te zijn voor de Homo Sapiens. Bevolkingsgroei afremmen is in de meeste culturen taboe of, in tegendeel, een politiek thema: eigen volk moet meer kinderen kweken als tegenwicht op de kroostrijke gezinnen van immigranten. Of verplichte geboortebeperking om economisch evenwicht te behouden, zoals in China.
Etienne Vermeersch en ik hebben samen veel thema’s aangesneden, inclusief overbevolking als één van de belangrijkste milieuproblemen. Het draagvlak van de planeet Aarde is beperkt. Is de grens 8, 12 of meer miljard? Vast staat dat er een grens is. Het meest zorgbarend is de stijgende consumptie, de overproductie, de blijvende, zo niet groeiende vervuiling omdat iedereen de Westelijke levensstijl – the American way of life – klakkeloos overneemt, terwijl de neveneffecten bekend zijn. De kloof tussen rijk en arm wordt groter. En daar ligt een deel van de oplossing. Naarmate de materiële welstand toeneemt, de educatie zich uitbreidt tot alle burgers, ongeacht het geslacht of de sociale achtergrond, zie je dat het aantal „kroostrijke“ gezinnen snel en sterk vermindert.
Daarnaast speelt de religieuze context een fundamentele rol in de menselijke visie op het leven. De monotheïstische godsdiensten laten het aan God, Allah of Jahweh over om het evenwicht in de wereldbevolking te regelen. Voor pantheïsten is de natuur zelfregulerend. Kerkvaders, Ayatollahs en Rabbijnen, geestelijke en politieke leiders raken het thema niet of nauwelijks aan. En de gelovigen volgen kritiekloos, op minderheden na.
Pjotr:
Laten we ons eerst beperken tot de ecologische maatregelen en pas later het hoofdstuk klimaat aansnijden. Het klopt dat de toename van de welstand voor minder kinderen zorgt. Daarom denk ik dat maatregelen om dit probleem aan te pakken géén welvaartsverlies mogen veroorzaken. Integendeel we moeten wegen zoeken om de welstand in achtergestelde landen te verhogen. Dat is ook de meest sociale oplossing. Ik mis deze zienswijze in de vele ecologische maatregelen die slechts negatief ervaren worden. Alsof wij verantwoordelijk zijn voor het politiek beleid in landen waar burgeroorlogen en andere criminele piraterij zorgen voor een leven in armoede zonder perspectief.
Mark:
Helemaal akkoord met jou dat ecologische maatregelen ‘sensu lato’ geen welvaartsverlies mogen veroorzaken. Integendeel, de materiële welvaart moet groeien, maar beter verdeeld wordt. De economische groei wordt helaas gebouwd op foute premissen, op activiteiten die de meeste ecologische en sociale kosten niet internaliseren. Neem het voorbeeld van de ‘low cost’ vliegmaatschappijen, in het bijzonder Ryanair in Europa. Hun bijdrage tot meer welvaart is nihil: financiële winsten voor de eigenaars, weinig belastingen, subsidies, onderbetaalde piloten en personeel, geen of weinig accijnzen op brandstof, geen taks op luchtvervuiling. Het is natuurlijk fijn dat meer mensen kunnen reizen en niet enkel een welstellende elite. Het geeft de reizigers het gevoel dat zij meer van het leven kunnen genieten. Maar we merken ook hoe steeds meer klachten komen over het massatoerisme, de lange wachturen, het toenemend aantal stakingen omwille van verloning…
Reclame en promoties sporen de mensen steeds meer aan tot overconsumptie en verspilling. Waarom moet je per se vier citytrips per jaar doen i.p.v. één langer verblijf in een streek naar jouw smaak? De drukstbezochte steden en stranden beginnen quota’s in te voeren. Waarom moeten de supermarkten producten aanprijzen per 2 + 1 (zogezegd) gratis? Hoeveel geld wordt er niet in alomtegenwoordige reclamespots in de media en in gedrukte folders ingepompt?
“We are not telling the truth about prices”. De consument moet bereid zijn de juiste, rechtvaardige prijs te betalen.
De huidige economie berekent groei op basis van productie en consumptie van goederen (GPD) en financiële assets (= welvaart.) Die groei blijft de belangrijkste doelstelling van de ”economie” die alle andere parameters van het menselijk bestaan overheerst. Veel van onze goederen en diensten zijn in de industriële maatschappij echter schadelijk voor de natuur en het leefmilieu, o.a. door overexploitatie en schaalvergroting. Niet enkel vervuiling maar ook wapens en oorlog. We noemen dat financiële assets. Dat is een verkeerde maatstaf. Het zijn cijfers die enkel waarde hebben omdat we die gebruiken als ruilmiddel voor reële waarden zoals water en voeding. De groeiende fortuinen van miljonairs en miljardairs scheppen geen toegevoegde waarde aan de goederen en diensten waaraan de mens écht behoefte heeft.
Men creëert de illusie van welvaart, terwijl rijkdom een minderheid rijker maakt en de kloof met de anderen vergroot. De financiële fraude vormt een complex geheel waarop de burgers en de staten geen greep hebben. Zij dragen grotendeels bij tot verdere milieuverloedering en armoede.
De individuele burger is medeverantwoordelijk omdat hij zij/haar gedrag nauwelijks of niet wijzigt zoals ik eerder al aangaf. In onze democratische staten kiezen wij onze beleidsmakers. Zij kunnen druk uitoefenen op de regimes die corrupt zijn, terrorisme kweken en eigen volk uitbuiten.
Pjotr
Er wordt heel veel gediscussieerd over luchtvervuiling in Europa en de normen zijn steeds strenger geworden. Het resultaat is dat we nog nooit zo’n gezonde lucht hadden ook al zijn we een dichtbevolkt land met nogal wat maakindustrie. Wanneer deze zou verdwijnen zal dat hier mindere vervuiling opleveren maar ook de welstand verminderen. Dat diezelfde maakindustrie méér vervuiling zal opleveren in landen waar de normen linder streng zijn betekent toch dat het nettoresultaat van onze globale ecologische voetafdruk nog groter wordt, of vergis ik mij?
Mark:
We hebben sinds de eerste wereldmilieuconferentie in Stockholm in 1972 in West-Europa enorme vooruitgang geboekt in de aanpak van lucht- en watervervuiling. Dat heeft geenszins tot verminderde welstand geleid. Integendeel. We hebben wel een flink deel van vervuilende industrie naar andere landen geëxporteerd waar de normen lager of nauwelijks bestaande zijn. De geweldige sprong voorwaarts in de materiële welvaart van China is te danken aan de laksheid inzake milieunormen. Nu nog groeit daar de welstand van het land omdat de overheid internationale normen aan zijn laars lapt.
De globale ecologische voetafdruk zal inderdaad groter worden als men niet overal ter wereld dezelfde normen gaat hanteren. Zolang er geen erkende overkoepelende overheid bestaat, vrees ik weinig verbetering. De V.N. falen in hun opdracht omdat het de nationale staten zijn die het voor het zeggen hebben. Hetzelfde geldt voor de IPCC die onlangs een nieuwe voorzitter en bestuur koos. De experten zijn doorgaans van hoge academische kwaliteit maar de benoemingen zijn politiek. Voor de implementatie van de vooropgestelde maatregelen betreffende beperking van de klimaatontregeling zijn de staten bevoegd. We zien wat dat geeft: afzwakking, uitstel of zelfs geen toepassing. Je vergist je dus niet, maar actie is hier mogelijk en geboden.
Pjotr:
De toename van de menselijke ecologische voetafdruk wordt mede veroorzaakt door de toegenomen levensverwachtingen in de welvarende landen. Het eeuwig leven blijkt de ultieme droom terwijl steeds meer mensen sterven in eenzaamheid. Daarenboven wordt de druk op de werkende bevolking, man én vrouw steeds groter en wordt de opvoeding van de kinderen overgelaten aan derden. Onlangs verweet groene politica Celia Groothedde, dat de Vlaamse regering ‘moeders aan de haard wil’. Precies alsof de opvoeding van de kinderen minder belangrijk is dan uit werken gaan voor meer koopkracht. Ik deel dat standpunt niet, jij wel?
Mark:
Je hebt gelijk. Maar de eenzaamheid in onze “beschaving” spruit voort uit het egocentrisme dat in de laatste decennia groeiende is. Traditionele families en gemeenschappen bestaan niet meer. De staat neemt via allerhande betuttelende maatregelen hun rol over. De opvoeding van kinderen in een eigen nest is van cruciaal belang. Een betere, kleinschaligere organisatie van de samenleving dringt zich op. Het gaat niet alleen om monetaire problemen, ook al kan een betere verloning helpen. Tijd geven, tijd nemen om met onze kinderen en kleinkinderen bezig te zijn is belangrijk, uiteraard met een evenwichtig rollenpatroon voor beide ouders, die recht hebben op een eigen job. We merken dat mensen “geen tijd” hebben want ze staan onder druk van prestaties in hun werk, tijdsverlies omwille van files als gevolg van verkeerd autogebruik, ontoereikend openbaar vervoer. Bovendien worden we van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat overdonderd door reclame die aanzet tot overconsumptie: men moet een nieuwe auto of elektrische fiets kopen, een nieuw tv-toestel, de laatste gadgets, reizen naar verre bestemmingen, festivals en pretparken bezoeken… De gsm staan niet stil. Het kan nochtans anders. Er zijn publicaties over alternatieve levensstijlen bij de vleet en her en der lokale initiatieven. Er hangt een hunkering naar verandering in de lucht, maar beperkt tot een minderheid. De massa ziet het niet en wordt steeds meer slaaf van onze technologieën. We worden robots, slaven van de “artificiële intelligentie”. Kritisch en creatief denken en handelen blijkt moeilijk.
Pjotr:
Jouw antwoorden op beide voorgaande vragen getuigen van een groot voluntarisme en ja, het kan altijd beter. Ik vrees echter dat juist dat streven naar een volmaakte symbiose van mens en natuur bij velen een beeld oproept dat ingaat tegen alles waar ze voor gewerkt hebben. Dat zo’n overhaaste verregaande verandering wordt ‘opgedrongen’ door een kleine politieke minderheid maakt het nog moeilijker.
Om het thema ecologie af te ronden toch nog even terug naar uw antwoord op de bevolkingsgroei. Je wijst onder meer met een beschuldigende vinger naar de religies “Daarnaast speelt de religieuze context een fundamentele rol in menselijke visie op het leven. De monotheïstische godsdiensten laten het aan God, Allah of Jahweh over om het evenwicht in de wereldbevolking te regelen. Voor pantheïsten is de natuur zelfregulerend.”
Of ze het evenwicht aan God overlaten durf ik niet te zeggen. Een evenwicht in de bevolking regelen lijkt mij eerder een onmogelijke taak. Wat onze planeet aankan of niet is op zich al een vraag waarop een rationeel antwoord onmogelijk is, wegens te weinig kennis.
Geologische klok van de Aarde
Bedenk, dat sinds het ontstaan van de planeet Aarde de mens maar heel kort aanwezig is op de aarde en alleen al daardoor slechts een heel kleine rol kon spelen in de evolutie ervan.
De Aarde bestaat al zo’n vijf miljard jaar, terwijl de Homo Sapiens zowat 300.000 jaar geleden verscheen. En de kans bestaat dat onze soort al lang zal uitgestorven zijn vooraleer de aarde eveneens verdwijnt. Of wordt het een nieuwe oerknal waarbij al het bestaande samen verdwijnt? Kortom ik denk dat wij mensen gewoon niet in staat zijn (en gelukkig maar) om door menselijke ingrepen een belangrijke rol te spelen in de evolutie van de Aarde.
Mark:
Ongeacht of je godsdienstig bent of niet, de greep van de mens op de evolutie van de planeet – laat staan, het universum – is zeer beperkt. En op zeer lange termijn nihil. Dat de Homo Sapiens zal verdwijnen of evolueren naar een andere soort, wellicht gedeeltelijk gerobotiseerd, is waarschijnlijk. De emigratie naar andere planeten zal technologisch mogelijk zijn, maar de wetten van de entropie zijn onomkeerbaar en er komt een moment dat het zonnestelsel en het leven zullen verdwijnen. Ook ons uitdijende universum zal een einde kennen. Komt er dan een nieuwe oerknal met een herhaling van het ontstaan van een leven? Er zijn heel wat hypothesen, maar jij en ik zullen nooit weten hoe ver onze kennis van het heelal zal reiken. Dus akkoord met je standpunt dat er geen rationeel antwoord is op de vraag hoe wij de wereldbevolking onder controle kunnen houden om de planeet leefbaar te houden. Betekent dit dat we niets kunnen cq. moeten ondernemen?
Mij lijkt het belangrijk te proberen het leven op onze Aarde te koesteren, onszelf, onze soortgenoten en onze nazaten te beschermen tegen ziekte, ellende en armoede. Je verwijst terecht naar voluntarisme. Telkens de mens enige vooruitgang en verbetering van zijn lot heeft geboekt was dat de bewuste keuze van nadenkende personen. We constateren in de loop der eeuwen een stijgend bewustzijn – dat is veel meer dan intelligentie. Er is een spirituele dimensie, die ons van andere diersoorten onderscheidt.
Er is ook een plichtsbewustzijn, ontsproten uit solidariteit met anderen omdat het overleven voor de Homo Sapiens en diens voorlopers nodig was. Gedragscodes zijn ontstaan. Filosofieën hebben geleid tot meelevendheid en humanisme.
Ik kan niet leven zonder te handelen en deel te nemen aan initiatieven die trachten alternatieven te ontwikkelen op kleine of grotere schaal, buiten het waanzinnige economisch systeem dat nog steeds de wereld regeert sinds de industriële revolutie.
De mensheid vergt alsmaar meer van de aarde dan die aankan. Om te weten of we die draagkracht respecteren of overschrijden, heeft sinds 2009 het concept van negen planetaire grenzen ingang gevonden. De jongste stand van zaken leert dat al zes van de negen grenzen zijn overschreden. Dat is het geval voor o.m. klimaatverandering en verlies van biodiversiteit.
Het klimaat en de energiepolitiek
Tijdens ons gesprek hebben we de twee onderwerpen, ecologische voetafdruk en de klimaatverandering, gescheiden gehouden. Doelbewust want zeer belangrijk voor een correcte discussie. Dat EU-commissaris Frans Timmermans vindt dat het twee delen van eenzelfde probleem zijn, lijkt mij vooral een opportunistische poging om mee te surfen op de CO2-gekte om de Aarde te redden (door minder CO2 te produceren). De reden voor deze splitsing is dat de noden voor het leefmilieu niet noodzakelijk parallel lopen met de vermeende noden voor de klimaatverandering en de energietransitie. Meer zelfs de doelstellingen van het ene kunnen nefast zijn voor het andere. Dat werd heel duidelijk door de ‘Groene’ energiepolitiek van de EU.
Het bouwen van duizenden windturbines ‘offshore’ in wat tot nog toe de exclusieve mariene leefwereld was, is nog min nog meer de grootste ecologische rooftocht aller tijden op onze planeet.
Alleen al voor de bouw van deze turbines is er enorm veel beton noodzakelijk, waarvoor zeer veel energie nodig is. Om bij benadering een idee te geven van de massa beton: Voor elke windmolen heeft men evenveel beton nodig als voor de dragende structuur van een appartementsgebouw met negen verdiepingen en een bouwoppervlakte van 300 m2. Wie dus spreekt over windturbineparken met 1.000 turbines op zee, spreekt over méér beton dan nodig is voor alle appartementsgebouwen op de zeedijk van De Panne tot Knokke!
Tijd dat we beseffen dat de wind gratis is, maar al de rest vooraleer de elektriciteit in het stopcontact zit, is zeer duur en voor het milieu een ongeziene catastrofe.
Pjotr:
Mijn eerste vraag is dan ook hoe jij kijkt naar de klimaatmaatregelen die de ecologische voetafdruk van de mens nog verhogen. Is die rooftocht gerechtvaardigd?
Mark:
Je analyse over de reële kost van de windmolenparken en hun impact op het milieu is correct. Men internaliseert niet alle parameters, zoals de energie en de grondstoffen die nodig zijn voor de productie, het gebruik, de recyclage of afbraak op het levenseinde. Inderdaad: een onverantwoorde rooftocht. Maar hetzelfde geldt voor kernenergie, olie en steenkool. Het is een goed voorbeeld van hoe het niet moet.
Het is ook een kwestie van schaalgrootte: hier en daar in minder bevolkte gebieden met voldoende wind lijkt de bouw van een of een paar molens verantwoord voor lokale elektriciteitsproductie, eerder dan stroom te vervoeren over lange afstanden.
Er zijn tal van voorbeelden waar men de verkeerde aanpak aanprijst als een oplossing voor milieuproblemen. Momenteel is het overal waar de klok slaat: rijd elektrisch. De promotie van de EV’s is wereldwijd. De auto-industrie maakt handig gebruik van de maatregelen om de CO2-doelstellingen te bereiken om zichzelf in stand te houden en uit te breiden. Bovendien is die industrie nog steeds een zeer belangrijke werkgever, ondanks de ver gevorderde automatisering van de autoproductie. De files zullen niet verdwijnen, het verder betonneren, asfalteren, bouwen van bruggen en wegen, het afbreken van oude infrastructuur zullen een nog een langdurende impact hebben op de ruimte, het energieverbruik, het baanvervoer.
Pjotr:
De Club van Rome waarvan Mark emeritus voorzitter is van de EU-Chapter, heeft twee belangrijke documenten gepubliceerd: de eerste was het boek “The Limits to Growth” geschreven in 1972 door Donella H. Meadows , Dennis Meadows en Jorgen Randers, waarvan het hoofdthema was dat het uitputten van de grondstoffen en de zware verontreiniging zou leiden tot een ineenstorting rond het jaar 2025.
Het tweede laatste boek met als titel Come On! Capitalism, Short-termism, Population and the Destruction of the Planet” geschreven door het duo Anders Wijkman en Ernst Ulrich von Weizsäcker in 2017, herneemt onder meer een voorspelling/projectie over de uitputting van de grondstoffen rond 2025.
Foto van grafiek uit het boek “Come on!” blz 12
Sinds het eerste boek, herbevestigd met het tweede, zijn we intussen meer dan vijftig jaar later, staat 2025 voor de deur en is deze alarmistische projectie niet uitgekomen. Of misschien toch: de nieuwe massale behoeften aan zeldzame en dure grondstoffen die nodig zijn voor de energietransitie dreigen op termijn een nieuw tekort te veroorzaken. En we weten dat schaarste de kostprijs doet stijgen.
Het was de eerste maar niet de laatste alarmistische voorspelling die niet klopt. Met zijn film “An Inconvenient Truth” in 2006 schetste Al Gore een dramatische toekomst wanneer we niets zouden doen. Ondertussen kunnen we alleen maar vaststellen dat géén enkele van zijn voorspellingen is uitgekomen.
Deze twee belangrijke documenten - het rapport van de Club of Rome en de film van Al Gore – zijn voor mij voldoende bewijzen dat de klimaatmaatregelen en vooral de overhaaste energietransitie ongegrond is, veel te duur, onzekerheden omtrent technologische innovaties en vooral onbetaalbaar is voor driekwart van de wereldbevolking. Ik steun daarom het standpunt van de Clintel Groep: “There is NO Climate Emergency”. Hoe denkt jij hierover?
Mark:
In de eerste plaats, beste Pjotr, gaan deze twee publicaties van de Club van Rome – er zijn er in feite een dertigtal gepubliceerd sinds 1972 – niet over “voorspellingen” maar over projecties gebaseerd op wetenschappelijk gefundeerde onderzoeken. De Club van Rome is opgericht door de zeer succesvolle Italiaanse zakenman Aurelio Peccei (Fiat, Olivetti…) en de Britse wetenschapper Alexander King. Geen ideologen of groene idealisten.
Of er in 2025 een “collapse of ressources” komt weten we niet. Feit is dat we blijven putten in grondstoffen, die beperkt zijn. Er wordt steeds meer geboord dan redelijk is en vaak in kwetsbare ecosystemen. Het verbruik neemt nog toe en de groei wordt aangemoedigd door de alomtegenwoordige reclame voor meer consumptie, vaak onder de mom van “groen, bio, eco, duurzaam…” . Je merkt terecht op dat de schaarste van grondstoffen zal toenemen door massale behoeften
Mijn punt is dat het voorzorgsprincipe toegepast moet worden, m.a.w. bezuinigen en in werkelijk duurzame, lange termijn innovaties investeren, ook al zou er volgens sommigen geen “climate emergency” zijn.
We leren niet uit de lessen van het verleden. In zijn opmerkelijk boek “COLLAPSE. How Societies Choose to Fail or Survive” (2005) toont Jared Diamond aan hoe in de loop der eeuwen grote, sterke beschavingen ten onder zijn gegaan bij gebrek aan een lange termijnvisie. Hij kijkt naar de oorzaken van maatschappelijke veranderingen, grotendeels het gevolg van milieuverloedering, klimaatveranderingen en vijandige buren (= oorlogen)
De Club van Rome en ik vrezen dat dit ook aan het gebeuren is met onze industriële groei-economie.
De film van Al Gore is in zekere mate bedoeld om een schokeffect te verwekken. Beelden zijn bovendien altijd meer pakkend dan woorden. De media werken ook zo. Er is steeds minder duiding, steeds meer sensatie en emotie. Over de hele wereld zien de mensen dezelfde beelden, lezen ze dezelfde headlines en informatie, al dan niet gecensureerd of gemanipuleerd. Dezelfde bronnen worden ook geïnterpreteerd in functie van de dominerende politieke en economisch/financiële belangen.
Hoe dan ook, we hebben vandaag voldoende kennis over de klimaatverandering om te weten dat er maatregelen nodig zijn. Vraag is: welke? En hoe ze efficiënt toepassen?
Er zijn uiteraard onzekerheden over technologische innovaties. De overhaasting in veel gevallen is de kortzichtigheid van het beleid en de financiële belangen van sterk geconcentreerde banken en concerns.
Dezer dagen vernemen we dat de EU, na de UK-regering van premier Sunak, de vooropgestelde klimaatmaatregelen afzwakt. Reden is weer eens “de” economie, het concurrentievermogen op de internationale markten, de beurs van de burger…
Wat wij missen is grondig nadenken over ethiek en verantwoordelijkheid, milieuzorg op lange termijn. Martin Heidegger stelt in “Sein und Zeit” dat zorg existentieel is, m.a.w. de grondstructuur van het menselijk bestaan. Ik heb al verwezen naar de solidariteit van de mens met zijn medemensen. Er is enorm veel vooruitgang geboekt in de verzorgingssector, althans in de zg. welvaartstaten, meestal in het Westen. Op het vlak van natuur en milieu blijft de huidige maatschappij overheerst door onverschilligheid, verwaarlozing en uitbuiting. Deze “beschaving” is decadent omdat de Homo Sapiens op drift is geraakt, verloren in zijn technologieën en materiële massificatie. Spiritualiteit is op de achtergrond geraakt, herleid tot enkele godsdienstige rituelen of verdwenen uit ons denken en handelen in het dagelijkse leven.
Pjotr:
Met dit gesprek hebben we bijlange niet alle vragen en standpunten kunnen uitklaren. Vooral over de energietransitie bleven we bij algemene bedenkingen al zijn die toch wel relevant:
- Dat de mensheid onder druk van de plutocratie een weg insloeg die ooit zal botsen op de limieten van onze planeet, is geen utopie.
- Dat de energietransitie te snel gaat is heel belangrijk voor het draagvlak én de slaagkansen.
- Dat ethiek en verantwoordelijkheid dikwijls ondergeschikt wordt aan geldgewin, valt niet te ontkennen.
Over dit laatste punt heb ik een grote vraag, namelijk over de politieke verantwoordelijkheid. Het is al te gemakkelijk om met de vinger te wijzen naar de industrie en andere financiële en economische actoren. IK onderschat hun invloed niet en klaagde dat ook al expliciet aan in het jaaroverzicht van 2020 (In de Luwte van het aflopend jaar – rubriek De drie doodzonden van onze Westerse wereld)
Het zijn echter de ‘onverkozenen’ zoals Ursula von der Leyen en Frans Timmermans die de verantwoordelijkheid dragen voor het Europees klimaatbeleid. Het zijn de regeringsleiders van de EU-lidstaten en hun vakministers die verantwoordelijk zijn voor de implementatie van die EU-maatregelen. Ook in een democratie zijn zij de voornaamste verantwoordelijken.
Een flagrant voorbeeld van die politieke verantwoordelijkheid kregen we zopas van minister Tinne Van der Straeten die de windmolensector gegarandeerde hoge stroomprijzen beloofde. Eigenlijk zou ik verwachten van een minister dat zij inziet dat de huidige uitbouw van windenergie veel te duur is en dat dit onvermijdelijk zal leiden tot een wereldwijde grootschalige verarming van de bevolking. In een dictatuur kent men de verantwoordelijke en is dat gemakkelijk, in een democratie zou dat onmogelijk moeten zijn. Voor een laatste keer Mark, graag uw mening hierover.
Mark:
Democratie is een complex systeem met veel lacunes, maar er is geen beter alternatief, zoals vele denkers en zelfs politici, zoals Winston Churchill, het stellen of gesteld hebben.
Om ons tot de EU te beperken: de Unie is geen federale staat. De werkelijke macht berust bij de nationale lidstaten die krampachtig aan hun soevereiniteit vasthouden. Benoemingen in de meeste instellingen, zeker in de Commissie, die een ruime vrijheid geniet, zijn de resultante van politieke afwegingen en compromissen. Het gaat hier dus niet om verkozenen, zoals in de regeringen. Je kunt moeilijk Ursula von der Leyen en Frans Timmermans persoonlijk verantwoordelijk stellen voor het Europees klimaatbeleid. Er wordt op hen een enorme druk uitgeoefend, zowel door nationale regeringsleiders, industriële en financiële belangengroepen, klimaat- en milieuactivisten. Tegenstrijdige belangen met elkaar verzoenen is een onmogelijke opdracht. Het zou een stap vooruit zijn mocht het Europees parlement rechtstreeks verkozen worden, los van de lidstaten en van de politieke partijen.
Er moet meer evenwicht komen tussen rechtstreeks verkozen parlementsleden en vertegenwoordigers van de lidstaten – en de regio’s! – naar het voorbeeld van bv. de Bondsrepubliek Duitsland of de V.S. Het spel van “check and balances” is niet ideaal, zoals we de laatste jaren in Amerika moesten constateren, maar als het eerlijk gespeeld wordt, blijft het een goed model om democratische evenwichten te vinden.
Wat de strategie van Tine Van der Straeten is kan ik mij niet meteen uitspreken omdat ik het dossier onvoldoende ken. Ik ga wel akkoord dat de huidige tendens in de uitbouw van windenergie te duur is. Maar dat geldt eveneens voor kernenergie, olie, gas en zelfs hout waarvoor een aantal kosten, o.m. milieuschade en/of herstel niet geïnternaliseerd worden.
Tot slot van ons boeiend, maar niet afgerond gesprek:
- We delen de mening dat de mensheid onder druk van de plutocratie (zowel in democratische als in dictatoriale regimes) een weg insloeg die ooit zal botsen op de limieten van de planeet Aarde. Jij onderschrijft blijkbaar de opinie dat er geen “emergency” is. Voor de Club van Rome, voor een toenemend aantal wetenschappers en voor mij is het bijna te laat. Mijn vriend Dennis Meadows stelt: It is too late for sustainable development. Now we must care about resilience, how to survive.
- De energietransitie schijnt te snel gaan, maar in feite komt ze te laat bij gebrek aan langetermijnvisie. Vijftig jaar geleden wisten we het al, maar we hebben niets ondernomen. Het draagvlak en de slaagkansen staan nu onder grote druk.
- Ethiek ligt aan de basis van verantwoordelijkheid.”L’Homme est celui qui est responsable” schreef Antoine de Saint-Exupéry.
Er is geen ethiek zonder spiritualiteit (niet te verwarren met godsdienstigheid!) Het is opvallend hoezeer spiritualiteit afwezig is in onze tijd en wereld. Om in eigen land, in Vlaanderen, te blijven: een aantal toekomstdenkers in de laatste decennia hebben aan de alarmbel getrokken. Merkwaardig is dat zij vaak een christelijke achtergrond hebben:
Prof. Dr. Karel van Isacker S.J., katholieke Vlaamse historicus, trachtte in 1971 de dwaasheid en de uitzichtloosheid van de moderne welvaartstaat aan te tonen in “Het Land van de Dwazen.”
Dr. Max Wildiers, kapucijn, theoloog en filosoof, bundelde in 1985 een aantal van zijn opstellen uit De Standaard der Letteren onder de titel “De eeuw van de onwetendheid”.
Prof. Dr. Etienne Vermeersch, ex-jezuïet, notoir atheïst, publiceerde een milieufilosofisch essay getiteld “De ogen van de Panda”, 1988. Daarin ontwikkelt hij het concept “WTK bestel”, waarbij hij het samengaan van wetenschap, techniek en kapitaal ziet als een ingebouwde tendens tot middel-doelomkering. Het scheppen van productiemiddelen in de groei-economie wordt een doel op zich, ongeacht de schade die zij aan mens en milieu aanbrengen.
Wat hebben zij gemeen? Het zijn dwarsliggers! Zoals jij en ik. Maar zonder dwarsliggers kun je geen spoor leggen …
Beste Mark,
Dat we dit gesprek met een open geest ingingen en afronden mag als voorbeeld gelden voor al wie weigert een gesprek aan te gaan. Ik ken in elk geval zo’n duizend achthonderd academici die vragende partij zijn voor een wetenschappelijk debat. Eén daarvan is de gelauwerde wetenschapper John F. Clauser, winnaar van de Nobelprijs voor Natuurkunde in 2022 voor zijn werk op het gebied van kwantummechanica die onlangs verklaarde dat er géén klimaatcrisis is.
Dat we beiden beseffen dat er heel veel niet aan bod kwam, is inderdaad frustrerend, maar het onderwerp is dan ook heel complex en we vragen met deze lange tekst toch al een ongewone inspanning van onze lezers. Misschien moeten we later nog eens afspreken om wat dieper te graven.
Van harte,
Pjotr
