Misschien ben ik met het klimmen van de jaren een oude zeurpiet geworden. En tegelijk iemand die desondanks toch koppig volhoudt dat een mens moet kunnen blijven geloven dat er in het leven ook nog mooie dingen bestaan.

Misschien ben ik met het klimmen van de jaren een oude zeurpiet geworden. Iemand die overal mislopende toestanden meent te zien. En tegelijk iemand die desondanks toch koppig volhoudt dat een mens moet kunnen blijven geloven dat er in het leven ook nog mooie dingen bestaan. Anders valt het niet vol te houden.

De goede oude Sigmund Freud schreef ooit een cultuurfilosofisch essay onder de titel “Het onbehagen in de cultuur”. Zijn stelling was dat cultuur aan de menselijke natuur zware eisen stelt. Onze menselijke cultuur eist van ons dat wij onze driften beheersen – hoe plezierig die soms ook zijn. En die opgelegde beheersing schept spanningen binnen onze eigen ziel.

Daardoor ontstaat een gevoel van onbehagen.

Nu vind ik dat Freud verre van ongelijk had, maar ik voeg eraan toe dat dit onbehagen onvermijdelijk is als mensen in een gemeenschap samenleven. Dat schreef Freud overigens ook. Gemeenschapsleven vereist water bij de wijn en soms op de tanden bijten of dingen doen die we liever niet doen. Denk maar, om bij de tijd te blijven aan de discussie over de herinvoering van de legerdienst en de noodzaak tot het aanleren van meer weerbaarheid.

Welnu: ik ontwaar allerwege rondom mij onbehagen. En neen hoor, anders dan Sigmund Freud stelde, is de bron van dat onbehagen helemaal geen gefrustreerde seksuele drift. Kijkend naar de zeden van deze dagen zou dat laatste nogal ongeloofwaardig zijn.

Neen, het gaat om een onbehagen dat zijn oorsprong vindt in die andere bron van spanningen: de sociaaleconomische toestanden van het moment.

Natuurlijk gaat het om energieproblemen. En die problemen zijn nogal omvattend.

Mensen horen dat ze hun thermostaat niet hoger dan 19° mogen zetten. Alsof het aan de potentaten van de EU is om te beslissen hoe warm het in mijn woonkamer mag zijn.

Ho ja: het is ook voor het goede doel. Minder olie of gas verbruiken, anders loopt het CO2-gehalte te hoog op. Kijk maar eens wat daar het gevolg van is: in Florida ging een orkaan verschrikkelijk te keer. Nu ken ik geen orkaantjes. Orkanen gaan volgens mij altijd verschrikkelijk te keer. Joe Biden wist het nochtans meteen: dit is het gevolg van de klimaatverandering. Idem dito voor de watersnood vorige winter in de streek rond Verviers. Of de watersnood in Pakistan in september van dit jaar. En als er niet te veel water is, dan is er te weinig: wekenlang zonder één drup regen en gloeiendhete dagen met een resem verschroeiende bosbranden.

En dat allemaal terwijl stoute mensen de klimaatverandering geen dringend probleem vinden.

Die energieproblemen treffen ook de regeringen. Die zijn overal wanhopig op zoek naar financiële adem om de kosten van hun politiek huishouden na corona, niet nog verder de pan uit te laten rijzen. Die regeringen voelen de hete adem van de kiezer in de nek: de wekroep van de uitersten klinkt heel luid. Die kiezer zit namelijk zelf met torenhoge rekeningen voor gas en elektriciteit en het ziet er echt niet naar uit dat daar binnen redelijke tijd enige verandering in zal komen. Vooraanstaande economen zoals Geert Noels zeggen openlijk dat mensen zelfredzaamheid en het aanleggen van buffers stilaan zinloos vinden. In hetzelfde nummer van de Financieel Economische Tijd schrijft een ondernemer een Brief aan de federale regering. Hij stelt voor om een energiecheque uit te keren. Maar werkgevers en vakbonden zijn verre van gecharmeerd door dit voorstel.[i] Volgens hen zou het de situatie niet verhelpen.

In de Noordelijke Nederlanden zullen de lezers van Het Financiële Dagblad gelijkaardige teksten lezen. In Nederland komt er dan nog eens de begrijpelijke commotie van de boeren bovenop. Daar heeft een regering, onder druk van de militante groene minderheid beslist dat een aantal boeren van stiel moet veranderen en hun grond gebruikt moet worden om steden te bouwen. Te veel stikstof, namelijk. De amateur tuinier die schrijver dezes is, fronst de wenkbrauwen als hij zoiets hoort. Vroeger zaaiden we immers lupinen. Je weet wel: die mooie vlinderachtige bloemen, waarvan de wortels stikstofkorrels vormen – om de grond vruchtbaarder te maken. We leerden deze wijsheid van onze vaders, die het geleerd hadden van hun vaders, en die vervolgens van hun vaders en zo altijd maar verder.

Maar dat is dus fout. Stikstof is slecht. Net als CO2. Nu bestaat de atmosfeer uit 78% stikstofgas, 21% uit zuurstof en nog wat restjes van andere stofjes, zoals CO2, argon en waterdamp.

Het is allemaal nogal moeilijk te bevatten.

Intussen slaagt men er op Europese schaal maar niet in om de gas- en olieprijzen onder controle te krijgen. Sommige mensen vragen zich af waartoe die dure EU dan wel moeten dienen…

Dat de oorlog in Oekraïne de oorzaak van al deze miserie is, gelooft vrijwel niemand meer. Men richt de blik volop naar het bestuur en naar de groene dromerijen.

Niet dat mensen niet begrijpen dat milieu en klimaat belangrijk zijn, maar ze vragen zich af waarom alles zo plots, en haast gewelddadig, moet gebeuren. Zo gewelddadig dat tomaten duurder worden omdat de telers hun kassen sluiten vanwege de dure energieprijzen.

Mensen worden achterdochtig. Dit is namelijk allemaal niet normaal meer. En dus vertrouwen ze het zaakje niet langer.

Ze worden ook ongerust, want ze vrezen de eindjes niet aan elkaar te kunnen knopen, of de studies van hun kinderen niet te kunnen betalen. En dan is er nog de afbetaling van de lening voor het huis en de dure warmtepomp die ze onder druk van Europa hebben laten plaatsen. Of ze stellen de verbouwing van de oude woning die ze zopas hebben gekocht uit, omdat de overheden zoveel eisen stellen, dat ze er geen financieel licht meer door zien.

Freud had het over onbehagen. Die was het gevolg van de botsing tussen de natuurlijke disposities van de mens en de eisen van de maatschappij.

Hoe lastig die spanning soms ook kan zijn: onze moderne maatschappij stapelt daar nog een hoop problemen, zorgen en onrust bovenop.

En dan lees je in een zelfbenoemde kwaliteitskrant hoe een rist ‘vooraanstaanden’ zich zorgen maakt om de verkiezingsuitslag in Italië. Daar zou namelijk het fascisme weer de kop op steken.[ii] Overal in Europa zouden mensen extreemrechts beginnen te stemmen. Extreemrechts gedachtengoed wordt koosjer.

Het zou al iets helpen als de schrijvers van dergelijke teksten hun terminologie nader zouden definiëren. Misschien komen ze er dan op uit dat rechtse of linkse theorieën voornamelijk belangrijk zijn in de ogen van journalisten of politici.

Dit is, naar mijn smaak, wat er alvast scheelt: we missen een waarachtig socialisme. Ik aarzel een beetje om het te zeggen. Maar een sterke sociale stroming die op de dagelijkse zorgen van de modale mens inzet: zou dat geen goede zaak zijn? Zonder dat melige geleuter over fascisme, racisme, allerlei fobieën, en zonder die ijver voor gender en woke-theorieën. Doe normaal, jongens!

Het zal overigens wel moeten, als we het willen volhouden.

Wat veel meer centraal moet staan is de zorg van de mensen om hun eigen toekomst en die van hun kinderen. Want het wordt voor grote aantallen mensen steeds moeilijker om nog te geloven in de mooie dingen van het leven. Dienen regeringen daar niet voor?

Freuds onbehagen is een algemeen maatschappelijk onbehagen geworden. Een algemeen wantrouwen jegens alles en iedereen die een leidende rol speelt. 

Een wantrouwen dat geen boodschap heeft aan het elitaire gezemel over populisme.

 

[i] De Tijd, 8/10/2022, blz. 6 en 7.

[ii] De Morgen, 26 september 2022