Wie bij beleggingen de laatste mode volgt, hoopt op hoge opbrengsten. Dat loopt zelden goed af. Waarop moet U letten om niet met de stroom meegesleurd te worden
23.05.2017, PATRICK BERNAU (origineel artikel)
Het gebeurde in de jaren tachtig in Amerika: appelen werden ineens een groot gevaar voor de gezondheid. Dat lag aan het pesticide Alar, dat op veel Amerikaanse appelen aangetroffen werd. Het werd plots als kankerverwekkend beschouwd. Na een publieke campagne werd het middel verboden en dat had enorme gevolgen.
Men moet het volgende weten: Alar is voor de mens slechts in exorbitante hoeveelheden gevaarlijk. Men zou ongeveer 20.000 liter appelsap per dag moeten drinken om enig effect te zien. Maar een publieke golf van verontwaardiging, een Amerikaans TV magazine en een optreden in het parlement van de toneelspeelster Meryl Streep kostten Alar in Amerika zijn reputatie.
Een bezorgde burger belde zelfs het antigifcentrum met de vraag of hij zijn appelsap gewoon in de riool mocht gieten of dat hij het liever naar de deponie voor gevaarlijke afvalstoffen moest brengen. Veel ouders gaven hun kinderen geen appelen meer, en voegden ze daardoor meer schade toe dan de appelen ooit gekund hadden. Maar voor dergelijke bedenkingen was geen plaats in het debat, dat voornamelijk uit het nababbelen van angsten bestond.
Niet iedereen kan Expert zijn
Wie zich de discussie over Glyfosaat herinnert, heeft het juist voor. Wie aan de “Nieuwe Economie” zeepbel van het begin van de eeuw denkt slaat eveneens de nagel op de kop. Het werkt ook omgekeerd: diegenen die, nadat de “Nieuwe Economie” zeepbel gebarsten was, de anderen nababbelden “dat het internet nu werkelijk dood was”, die misten het opzienbarend succes van het Google aandeel.
Daarbij is nababbelen eigenlijk helemaal geen verkeerd idee. Maar in combinatie met een gebruikelijke denkfout, de beschikbaardheidsheuristiek 1, wordt het gevaarlijk.
De neiging van de mensen om elkaar na te babbelen wordt door de onderzoekers ‘Informatiecascade’ genoemd. Die is ondertussen in talrijke studies onderzocht, bij voorbeeld door Abhijit Banerjee (MIT) en David Hirshleifer, professor aan de Irvine universiteit (Californië). De achterliggende gedachte is vrij eenvoudig: niemand kan alles weten, ieder individu weet maar weinig, en indien men op eigen kracht meer zou willen te weten komen wordt dat tamelijk gecompliceerd. In het geval van de appelen zou iedereen zelf een kankerstudie moeten op touw zetten, of toch minstens de beschikbare studies lezen. Voor men die kan begrijpen moet men vaak al zelf expert geworden zijn, en zelfs dan kost het nog veel tijd om dat allemaal te lezen2.
Daardoor zijn de eigen informatiebronnen voor de meeste mensen fragmentarisch en onbetrouwbaar. Dus is het vaak een goed idee het eigen weten niet al te ernstig te nemen, en naar anderen te luisteren: als Meryl Streep zich opwindt over appelen, dan zal ze zich wel geïnformeerd hebben en kan men haar geloven. Of: Indien Manfred Krug3 reclame maakt voor het Telekom-aandeel, dan kan men dat wel met een gerust gemoed kopen.
Liever niet tegen de Meerderheid
Dergelijke cascaden kunnen echter ook misleiden. Als de eerste ‚acteurs‘ zich vergissen, zonder dat iemand het merkt (zoals bij Meryl Streep toen), dan kan de dwaling zich snel vastzetten. Steeds meer mensen laten zich overtuigen, altijd maar meer vertellen het verhaal na en verlenen het daardoor een bedrieglijke geloofwaardigheid.
Het zou kunnen dat, na de eerste berichten over kankerverwekkende appelen, enkele mensen nog sceptisch waren. Maar nadat de twijfelaars tien of twintig mensen met een andersluidende mening gehoord hadden lieten ze zich uiteindelijk toch overtuigen. Zo zette zich, met de tijd, de zienswijze van één enkele bekende persoonlijkheid door.
Dat wordt allemaal nog erger zodra maatschappelijke druk in het spel komt. Dat ontstaat uit de informatiecascade een “reputatiecascade”. Wie zich tegen de heersende mening verzet, maakt zich impopulair. En dus doen dat steeds maar minder mensen. Voor politici is het vaak een slecht idee, zich tegen de meerderheidsmening te stellen, omdat ze sterk op hun aanzien in de openbaarheid aangewezen zijn. Dat geldt ook dan nog als ze het eigenlijk beter weten. Tegelijk kunnen politici hun mening gemakkelijker verspreiden dan andere mensen, tenslotte spreken ze vaak in de media of bij manifestaties. Daardoor gaat de miskleun dan nog eens sneller de wereld rond.
Het Geloofsargument Veelvuldig Voorkomen
Voor fondsmanagers is het niet anders. Daar luidt de boodschap dan: als iedereen toch weet dat de “Nieuwe Economie” der rage van het moment is, waarom heeft die fondsmanager dan zo weinig internet aandelen gekocht? Als een fondsmanager met deze strategie enige tijd onder het rendement van zijn collegae blijft, gaat hij waarschijnlijk ook door de knieën. In de media komen de fondsmanagers, die door hun investeringen in de “Nieuwe Economie” bijzonder succesvol zijn, aan het woord. De informatiecascade plant zich dus voort. Bij het voorbeeld van de appelen had geen enkele burger fout gedacht. Allen deden slechts dat wat na voorzichtige afweging zinvol leek. Desondanks liep het slecht af.
Maar nu komt een verdere denkfout in het spel, de zogenaamde beschikbaarheidsheuristiek. En die combinatie leidt tot een heel speciaal probleem. De econoom Timur Kuran en de jurist Cass Sunstein hebben dat in hun analyse van wetgevingsprocessen beschreven. Beschikbaarheidsheuristiek heeft in dit geval daarmee te doen dat we niet alle dingen even snel en gemakkelijk uit ons geheugen kunnen oproepen. Als gevolg daarvan houden mensen informatie waar ze zich snel aan herinneren en die ze zich gemakkelijk kunnen voorstellen als veiliger en betrouwbaarder. En dus geldt ook het volgende: Hoe vaker we een stelling horen of lezen, om zo meer zijn we geneigd die te geloven. Dit effect drijft de informatiecascade nog eens extra aan. De enkele sceptici met het geheugen van een olifant, die zich maar schoorvoetend van hun aanvankelijke twijfel laten overhalen, herinneren zich, op het moment dat hun geheugen ze plots in de steek laat, waarschijnlijk niet meer dat ze ooit sceptisch waren.
Onafhankelijk van de Tijdsgeest Handelen?
Op die manier ontstaat een tijdsgeest die sommige thema’s overmatig betoont en andere onderschat. Hoe die tijdsgeest precies ontstaat hangt van veel toevallen af. Zo kan het dan gebeuren dat gelijkaardige landen tegenover één en hetzelfde probleem heel verschillende opinies ontwikkelen. Nemen we kernenergie: in Duitsland geldt ze als des duivels. De Amerikanen echter vinden het, omwille van de – vermeende – invloed op het klimaat, moreel onverantwoord binnen afzienbare tijd uit de kernenergie te stappen. Beide kanten hebben goede argumenten.4
Hoe duur dergelijke overdrijvingen kunnen worden weet iedereen die de „Nieuwe Economie“ zeepbel meegemaakt heeft. Voor de consumenten was ook het Amerikaanse appel boycot tamelijk duur. De Verenigde Naties hebben inderdaad in de jaren negentig vastgesteld dat Alar voor mensen ongevaarlijk is. Maar op dat ogenblik hadden alleen de appelkwekers in de staat Washington al 125 miljoen dollar verloren. Het Amerikaans ministerie van landbouw had ook nog eens 15 miljoen uitgegeven om een deel van de ‘onbruikbare’ appelen aan te kopen.
Wat nu doen? Bij geldbeleggingen is dat helemaal niet zo eenvoudig. Wie zich consequent altijd tegen de tijdsgeest opstelt, vaart aan de beurs ook niet noodzakelijk beter. Tenslotte hangen aandelenkoersen niet enkel van de economische realiteit af, maar ook daarvan wat voor een toekomst beleggers verwachten. Daarom stegen de aandelenkoersen in de tijd van de “Nieuwe Economie” zo snel. Wie volledig tegen de zeepbel speculeerde zag jaren lang geen behoorlijk rendement.
Blijft de mogelijkheid de eigen investeringen zoveel mogelijk onafhankelijk van de tijdsgeest te plaatsen. En dan geldt de oude regel: het geld zo neutraal mogelijk beleggen, en eenvoudig een volledige index kopen. Of meerdere verschillende titels, goed gespreid over soorten belegging, branches en landen in portefeuille nemen. En dan… heel lang laten liggen.
Verklarende nota’s van de vertaler:
- Beschikbaardheidsheuristiek: term uit de cognitieve psychologie. Eigenlijk gaat het over een verzameling vuistregels, die wij mensen ‘menen’ te kunnen gebruiken om waarheidsvinding in gevallen waar slechts beperkte informatie beschikbaar is mogelijk te maken. (terug)
- Om te kunnen beoordelen hoe overtuigend de resultaten van een studie zijn moet men bovendien de gebruikte statistische analysemethodes begrijpen. Hier worden heel vaak grove fouten gemaakt. Enkel hiervoor is al een ernstig te nemen wiskundige vooropleiding noodzakelijk. (terug)
- Manfred Krug is een zeer populaire Duitse tv-acteur. Hij speelde vooral persoonlijkheden die autoriteit en integriteit uitstraalden. (terug)
- Het is voorstelbaar, en ik meen dat het zo is, dat die tegengestelde argumenten van beide kanten allemaal even fout zijn. (terug)
