Gastauteur Gus Mombaerts: Hoe veilig is 'ons geld' in handen van de banken en de orverheid?

Wanneer men de reacties leest van de gewone burger op het  nieuws over de financiële  toestand van ons land, of van de eurozone in 't algemeen, merkt men snel dat hij met de ellebogen aanvoelt dat er wat misloopt. Vanuit de Groen!-fractie van het Europees Parlement werd enkele weken geleden nog, bij monde van Anuna De Wever, opgeroepen tot een politiek van "Degrowth", waarbij de Overheid  productieve bedrijven zou opkopen om die dan te kunnen sluiten; het nodige geld om dat te betalen moest maar gewoon "bijgedrukt" worden!

Ivan Van de Cloot wijdde er op Doorbraak een artikel aan, en de reacties van de lezers waren de klassieke variaties op de bekende financiële gemeenplaatsen: gelddrukken en inflatie, wegsmelten van spaargeld, schuldenberg en de kleinkinderen ...
Als goedbeslagen economist had IVC de problematiek wel breder gesteld, en verwezen naar de "Modern Monetary Theory" (MMT) die hij haaks ziet staan op de lessen uit onze kapitalistische monetaire geschiedenis. Zowel over die MMT als over de monetaire geschiedenis kan heel veel verteld worden, maar of dit voor onze elite beter inzicht aanbrengt inzake de hedendaagse overheidsfinanciën en het huidige bankwezen, zou ik durven betwijfelen.

Er heerst algemeen een groot misverstand over het in omloop brengen van bijkomende geldmiddelen in de kapitalistische economieën. Het gedrukt geld (bankbriefjes) en de geslagen muntjes, worden  voor de Eurozone beheerd door de Europese Centrale Bank en haar nationale vertakkingen; zij zijn daartoe de alleengerechtigden. Maar dit gedeelte van het circulerende geldvolume is mettertijd proportioneel klein geworden en blijft maar krimpen. De bulk van het circulerende geld is nu scripturaal-giraal-digitaal geworden; en dat is een zeer complex fenomeen.

We zijn langzaamaan, maar hoe langer hoe dwingender, in het rijk van het "fiat-money" aangekomen: geld wordt niet meer aangemaakt op basis van een goudstock of van vreemde deviezen ("$ as good as gold") maar gewoon "uit het niets"... maar opgepast: niet naar willekeur ! Wanneer de Centrale Bank merkt dat het economisch leven stroefheid ondervindt omwille van te krappe geldcirculatie kan zij vrijelijk via verschillende kanalen het geldvolume verhogen (desnoods ook afremmen). Zij doet dit voornamelijk door via de manipulatie van haar rentevoeten, de handelsbanken in de gewenste richting te duwen. Want bijkomend geld wordt in overgrote mate aangemaakt door de depositobanken: automatisch, telkens zij geld uitlenen aan een klant. Daartoe moeten zij inderdaad de deposito's van de andere klanten niet verminderen, terwijl het uitgeleende geld, via de facturatie van de aan de ontlener geleverde goederen of diensten, de deposito's van de leveranciers zal doen toenemen. Dit resulteert dus in een verhoging van het circulerende geldvolume; m.a.w. bankkredieten resulteren in geldcreatie. Indien goed gedoseerd is dat economisch gezond, want het gedeponeerde en tijdelijk ongebruikte (spaar)geld wordt doorgesluisd naar investeerders, wat de Vraag en de Productiviteit verhoogt.

Maar! Bankiers zouden geen zakenlui zijn indien zij dat koetje niet zouden uitmelken. En de gemakkelijkste en veiligste manier om dat te doen is uitlenen aan De Overheid, bvb door vanuit haar middelen schuldpapier van die Overheid in te kopen. Zo geraken de overheidsthesaurieën gemakkelijk aan geld om de begrotindstekorten te financieren; en de bankier moet zich niet afvragen of het uitgeleende geld wel efficiënt  wordt besteed. Bovendien geeft De Overheid dat gecreëerde geld snel uit en groeien daardoor de deposito's bij het bankwezen weer aan; en daardoor verhoogt dan opnieuw de uitleencapaciteit van het bankwezen: eigenlijk een Ponzi-achtige dynamiek.

Niet enkel kochten banken overheidspapier in binnen- en buitenland, maar ook ander schuldpapier van grote financiële of industriële concerns (bvb "financiële derivaten" van Lehman Brothers!) die gereputeerd waren als zijnde "as good as $". En dan gebeurt het onvermijdelijke: de zeepbel rondom de immobiliënmarkt in de USA, waar LB hard aan meegeblazen had, spat open en LB ziet haar uitgegeven hypotheekleningen niet meer terugbetaald op vervaldag en begint te wankelen. FED en USGov komen niet tussen , en LB wordt gewantrouwd, kan zelf op de markt geen geld meer ophalen, en gaat in faling: het "onmogelijke" was gebeurd. Ontelbare banken wereldwijd kwamen hierdoor nu in moeilijkheden, belangrijke items in hun activa waren plots nul of dubieus geworden, en het onderling bank-vertrouwen verdween,  waardoor de interbancaire geldmarkt brutaal werd afgeremd, en nog méér banken insolvabel werden. Om de algehele instorting van het bankwezen te voorkomen zag de FED zich nu verplicht een omvangrijke reddingsoperatie uit te voeren. Voor LB en haar klanten en schuldeisers kwam dit natuurlijk telaat.

Vele banken uit de Eurozone werden meegesleurd in het débacle omdat ze aanzienlijke bedragen Amerikaans schuldpapier op hun balansen hadden staan, en m.i. heeft de ECB, toen onder de leiding van Trichet, ondoelmatig gehandeld om deze uitzonderlijke crisis te bezweren: zij heeft in 2008, haar essentiële rol van "lender of last resort" niet voluit gespeeld. Het was wachten tot in 2011 Mario Draghi het stuur in handen kreeg om daadwerkelijk die rol van behoeder van het betalingssysteem in de Eurozone op te nemen, en de nodige maatregelen te treffen ("whatever it takes") om het onderling bankvertrouwen te herstellen en aldus het bankwezen liquide te houden. Daartoe heeft hij maar eventjes iets van (naar schatting) 5000 miljard EUR "gecreëerd" om er al het dubieus schuldpapier uit de bankactiva mee weg te kopen; en dit denkelijk met de nodige qualificaties opdat dit bijkomend geld niet rechtstreeks in circulatie zou komen. Die berg dubieus-geworden schuldpapier was inderdaad een zeer "kwaadaardig gezwel" en de ECB heeft het verwijderd dank zij een gedurfde en verstandige monetaire politiek. Of dit conform de MMT is, weet ik niet. Maar "klassiek" kan men het toch moeilijk noemen.

Economische zeepbellen kunnen slechts ontstaan wanneer het bankwezen er lucht in blaast: een gevolg van verkeerde inschatting van de veiligheid van haar kredietverstrekking. De immobiliënmarkten zijn daar bijzonder gevoelig voor. Maar ook wanneer kan geleend worden aan Overheden is het bankwezen in de regel te roekeloos, omdat Overheden gereputeerd zijn nooit overkop te zullen gaan. Edoch, ook hier ontstaan zeepbellen, zoals het Griekse bankroet in 2015 heeft bewezen: de Franse Société Generale et de Deutsche Bank waren hier de sterkste en meest roekeloze blazers, aangetrokken door hogere rente-opbrengst en de afwezigheid van wisselrisico binnen de Eurozone. Hier werd het "kwaadaardig gezwel" weggesneden met het mes op de keel van het Griekse Volk.

Hoe het in andere Europese overheids-zeepbellen zal aflopen is koffiedik kijken. De recente geschiedenis toont aan dat er, in het algemeen, ernstig moet uitgekeken worden naar veiliger wegen voor de financiering van Overheden. Hoe ? Van Peteghem is (met welke motivering ook) op goeie weg, mij dunkt: laat de burger maar zelf beslissen of zijn Overheid nog kredietwaardig is; niet de bankier. Bovendien oordeelt en beslist de Burger met inzet van zijn eigen spaarcenten, en dus zonder "geld bijdrukken". Dat zou ook de Overheden spoedig dwingen tot meer ernst inzake haar begroting, en tot meer realiteitszin in het politiek beleid.

Gastauteur Gus Mombaerts