Europa aan het corona-infuus ... Gezocht: wie zal dat betalen?

Een bijdrage door gastauteur Frank Boll

 

foto: ECB-voorzitter Mario Dragghi

Voorwoord

In Deel 1 over het post-coronatijdperk vroegen we aandacht voor de coronafactuur waarvoor vooral de Vlaamse middenklasse zal aangesproken worden en waardoor de staatsschuld gevoelig zal stijgen. Mocht het daarbij blijven en mocht  de regering niet alleen sinterklaas spelen, maar ook toezien op het goed gebruik van deze steunmaatregelen dan zou dat aanvaardbaar zijn. Als het echter komt tot een links-groene regering - die gemeten naar de staatsschuld en het blijvend kwakkelen van de Waalse heropleving – dan zal die haar decennialange reputatie van ongedekte cheques ongetwijfeld opnieuw eer aandoen.

Dat zijn echter maar ‘peanuts’ met wat de EU wil doen om ons collectief te verarmen. Dat er nood is aan Europese solidariteit is evident. Dat we de frontstaten moeten steunen voor hun opvang van vluchtelingen is al even evident. We moeten ook helpen om hun brandend huis te blussen, maar we hoeven daarom nog niet hun hypotheek over te nemen! Daarover gaat deze bijdrage.

In een Deel 3 zullen we de maatschappelijke kost onderzoeken. Ter overweging alvast dit: De dagelijkse indoctrinatie via nieuwe begrippen zoals ‘anderhalvemetermaatschappij’ en ‘het nieuwe normaal’ getuigen van een destructieve koude maatschappijvisie die zeer zeker nog erger is dan het onvermijdelijke welvaartsverlies waarmee we geconfronteerd worden. Dit is een aanslag op onze waarden waarvoor we niet eens externe vijanden nodig hebben; dát en niet het virus is de juiste betekenis van l’ennemi est parmi nous (Macron).

 

Covid-19, iedereen aan het infuus

Toen Italië werd getroffen door het coronavirus was de roep om Europese hulp van premier Guiseppe Conte en van heel Italië zeer luid en emotioneel. Zoals ook eerder, vóór de corona crisis,  premier Matteo Renzi om speciale Europese hulp schreeuwde. Landen die daar niet voor stonden te springen werden daarenboven op verschillende manieren beledigd.

Italië vraagt niet zomaar eender welk hulp

Ze hadden het niet over zomaar eender welke hulp. Neen, die hulp moest komen in de vorm van “eurobonds”. Eurobonds zijn leningen die worden gegarandeerd door alle lidstaten in verhouding tot hun aandeel in het BNP van de eurozone. Ofwel  hulp in de vorm van “grants”, of cash zonder voorwaarden en zonder terugbetaling. Hulp van bv. het ESM of het European Stability Mechanism zou niet worden aanvaard, want die hulp wordt gekoppeld aan voorwaarden.

Europa, iedereen rechten zonder plichten?

Zulke redeneringen illustreren hoe Europa verder wegkwijnt in plaats van sterker te worden. Het eurobond verhaal is daar een illustratie van. Reeds sedert de invoering van de euro verschaft Europa een excuus aan Italië om geen orde op zaken te stellen. Italië heeft één van Europa’s minst efficiënt overheidsapparaat. Nepotisme, voordeeltjes allerhande, kleinere en grotere corruptie en een grote zwarte economie – 25% volgens het IMF - tieren er welig. Als enige land van de EU en van de OESO zit Italië nu qua BNP en BNP per capita amper op het niveau van 2006.

De Italianen kunnen charmant zijn en hun bekwaamheden zijn even groot als elders, toch zorgt de mentaliteit voor een schromelijk tekortschietend maatschappijbestel. Iedereen die Italië kent, er gestudeerd, gewerkt en gereisd heeft, kan dat beamen. Het corona virus als een paard van Troje om via eurobonds de status quo - wat achteruitgang betekent – te bevriezen via een permanent transferregime. Trouwens de EU verdragen verbieden gemeenschappelijke schuld. Ook met andere beleidsinstrumenten handelde de Europese Centrale Bank reeds tegen de verdragen in.

Zo is ook de eventuele invoering van de bankenunie in hetzelfde bedje ziek. De deposito’s aangehouden bij Italiaanse banken zouden vallen onder een Europees garantiestelsel. Opnieuw een afwenteling naar Europa van wanbeleid in het Italiaanse bankwezen, weerom een verwatering van eigen verantwoordelijkheid.

Politiek of de zoektocht naar het geld van anderen 

De politiek ontaardt bij het zoeken naar anderen die moeten betalen voor het  falen van de probleemlanden en voor hun gebrek aan inspanning en verantwoordelijkheid. Dat is de achterliggende reden voor hun achteruitgang. Alan Greenspan en Adrian Wooldridge hebben dat zo verwoord:

“By producing prosperity, capitalism creates its own gravediggers in the form of a comfortable class of intellectuals and politicians” (1).

Eurobonds zullen niet enkel de eigen verantwoordelijkheid uithollen, maar uiteindelijk ook die in de noordelijke landen. Met als resultaat een armere EU waar het eerder de achteruitgang en de armoede is dan wel de welvaart die “eerlijk” zal verdeeld zijn, een gelijkheidsideaal waardig. In die armere EU zullen ook de relatief armen armer zijn. Voor velen die niet beter weten of willen weten is dit verkiesbaar boven een rijkere maatschappij zonder gelijkheid van inkomen en rijkdom, maar met een hoger mediaan en gemiddeld  inkomen, met een hoger inkomen voor de relatief armen en met meer publieke goederen en diensten. En van publieke goederen en diensten, zoals de sociale zekerheid, geniet iedereen. Die ongelijkheid, nu in België één van de laagste in de OESO landen, is een onvermijdelijke karakteristiek van een dynamische maatschappij. Zoveel als mogelijk gelijke startcondities en grote sociale mobiliteit, doch zonder gewaarborgde gelijkheid bij aankomst.

Zelfs de mediane student sociologie, politieke en sociale wetenschappen, of economie zou moeten weten waar maatschappijen belanden waar het motto geldt: aan ieder volgens behoeften en van allen volgens kunnen. De snelste weg naar  een maatschappij met veel behoeften maar met weinig prestaties. Voorbeelden hiervan zijn legio in de geschiedenis. Maar cursussen geschiedenis worden vaak geschrapt.

Wat me niet doodt maakt me sterker

Conte’s pleidooi van morele verontwaardiging staat in schril contrast met de redevoering die Lee Kuan Yew in 1968 hield toen de Britten hun legereenheden uit het sedert 1965 onafhankelijke Singapore terugtrokken, wat resulteerde in een daling van het BBP met 20%:

“Adapt and adjust, without any whimpering or wringing of hands. The       world does not owe us a living and…we cannot live by the begging bowl”,

of vrij vertaald: “Pas U aan, zonder gejammer en zonder handen te wringen. De wereld is ons niets verschuldigd…..en we kunnen niet leven van de bedelstok”.

Dat dwingt bewondering en respect af.  Lee was gedurende meer dan 30 jaar eerste minister van Singapore, een enigszins  Plato- en Confucius-geïnspireerde stadstaat van 640 vierkante km met 5,7 mio inwoners. Van 1965 – toen het nog een aardappelveld was - tot 2010 groeide het per capita inkomen er van 25% van het Amerikaanse per capita BBP tot 120%.  Een voorbeeld van Nietzsche’s aforisme: wat me niet doodt maakt me sterker.  

In veel Westerse landen ging de stijgende welvaart hand in hand met een beleid dat de meerderheid steeds fragieler maakte, en zorgde voor een vals gevoel van veiligheid (2). De nu vaak onbesuisde en rijkelijk rondgestrooide hulp – eerst doen en later nadenken - zal deze tendens nog versterken. Een nog  groter overheidsbeslag staat voor een in de toekomst nog zwakkere maatschappij. Een verder afglijden in de trade-off tussen gelijkheid en vrijheid, of een uitbreiding van het milde despotisme zoals beschreven door de Alexis de Tocqueville (3).

Solidariteit voor allen wordt solidariteit voor niemand

De gebruikelijke solidariteitsfans schaarden zich onmiddellijk achter dat Italiaanse standpunt. Maar de motivatie van velen in deze groep hebben weinig te maken met solidariteit. Zo bv de banken die omwille van de relatief aantrekkelijke rente grote beleggers zijn in overheidspapier van zwakke eurolanden. Deze zouden zonder de hulp van de Europese centrale bank veel in waarde hebben verloren.  Niet te verwonderen dat deze banken en hun hoofdeconomen sedert de aanvang van de eurocrisis in 2010 de media bestormen met argumenten pro eurobonds. “Follow the money”. Een typisch voorbeeld van “croney capitalism”. Het verdedigen van eigenbelang onder een idealistisch banier.

Een Chinees spreekwoord zegt: leer mensen vissen in plaats van ze vis te geven. Door zwakheid te vergoelijken in plaats van mee te helpen opvoeden en aanmanen tot verantwoordelijkheid verzwakt uiteindelijk iedereen. Op elk niveau een afschuifmechanisme, een paraplu, van onder naar boven, en nog verder naar boven. Van een lidstaat naar de Europese Centrale Bank en naar de EU, van de EU naar het IMF, van het IMF naar Venus?

Een aaneenschakeling van anderen die voor ons zullen betalen. Tot niemand meer overblijft om te betalen. Zoals H.L. Mencken het aforistisch uitdrukte: “Nearly all poverty is caused by idealism”(4).

Géén blanco cheques

Aan leningen gekoppelde voorwaarden wil Italië niet aanvaarden omdat daardoor haar eergevoel en fierheid worden gekwetst. Maar elk opvoedingsproces is er een van vallen en opstaan. Leren is zich klein maken om groter te kunnen worden. Voor ieder van ons. Dat is geen schande, maar iets om voldaan over te zijn en waar eergevoel misplaatst is. Het toegeven van fouten is een noodzakelijke stap in dit proces. In onze imperfecte wereld zijn conditionaliteit en motivatiestructuren essentieel. Ook hier is het beste de vijand van het betere.

Een in Londen werkende Italiaan formuleerde dat onlangs als volgt in een brief aan de Financial Times (9 April), na voorbeelden te hebben verschaft van de structurele inefficiënties die de Italianen erkennen maar weigeren recht te trekken:

“Far from fearing conditionality, Italians must hope that the conditions       attached ….will prevent a repeat of the past decades”.

Alessandro Ciravegna reageerde daarmee op een “op-ed” van Ana Botin, de voorzitster van de Spaanse Banco Santander, waarin ze “shared financing” voor Italië en Spanje verdedigt (Financial Times, 7 April). Santander is een groot belegger in Spaans overheidspapier. Alweer, zorgen voor de eigen bollenwinkel met de façade van een idealist. Of het beste van alle werelden. “Eat one’s cake and have it”.

Solidariteit voor allen wordt uiteindelijk solidariteit voor niemand zoals in alle collectivistische systemen het geval werd. Solidariteit is iets anders dan het continu vergoelijken van een tekort aan eigen verantwoordelijkheid.  Deze degeneratie van wat solidariteit echt betekent zal Europa’s dalende groeipad verder accentueren.

De media voeden deze solidariteitsfetisj

De Vlaming Bruno Holthof die CEO is van Oxford Universiteit Hospitals en een vaccin helpt ontwikkelen,  moest op 30 april ll aan de VRT radiojournalist van dienst duidelijk maken dat alvorens landencijfers te vergelijken een weging met de omvang van de bevolking vereist is. 

In een Terzake van 23 april ll stelde de VRT journaliste dat Italië binnen Europa  het zwaarst getroffen was door de coronacrisis, “zoveel doden”, en daarom toch evident recht had op “extra hulp”. Ze bedoelde dat het totaal aantal doden door corona in Italië toch zeer hoog was. Het was ook toen nog altijd niet doorgedrongen dat om landen met mekaar te kunnen vergelijken men de cijfers moet normaliseren met de grootte van de bevolking.  Op 27 april ll waren er in Italië reeds 26.000 zulke doden gevallen op een populatie van 62,4 mio en in België 7.100 op een populatie van 11.7 mio. Dat Belgische cijfer, wanneer gewogen met de 62,4 mio Italianen, zou 37.867 bedragen, of 46% meer dan het Italiaanse.  

Dezelfde vergissing maakte de VRT correspondent in de VSA:  gewogen met de Amerikaanse bevolking van 330 mio zou het aantal doden in België op 27 april 200.256 hebben bedragen, een wereldrecord, of 3,78 maal hoger dan in de VS,  terwijl onze correspondent toen met enige Schadenfreude 53.000 coronadoden in de VS als een wereldrecord voorstelde.

Ook met de cijfers van corona sterfte van 17 mei (5) blijven bovenstaande  verhoudingen grotendeels dezelfde.

Verwarring van feiten met duiding

Alles begint met de feiten. Geef die correct weer. En maak geen vooringenomen keuze in de weerhouden feiten en gegevens. Dat vertekent van bij de aanvang de rest van het debat. Laat staan de oplossingen. Mogen we van onze vierde macht iets meer kennis, iets meer analyse, iets meer vlijt, iets minder a priori’s en iets meer integriteit verwachten?

Frank Boll

(1) Capitalism in America. A History (2018)

(2) Nassim Nicholas Taleb, Antifragile (2012). De doordenker Taleb is een pragmatische iconoclast, terwijl de meeste iconoclasten nihilisten zijn.

(3) La Démocratie en Amérique (1840), Deuxième volume, Quatrième partie, Chapitre VI (« Quelle espèce de despotisme les nations démocratiques ont à craindre »). Zijn analyse van de democratie blijft, ook na 180 jaar, actueel.

(4) A Second Mencken Chrestomathy (1995). Eén van de meest invloedrijke Amerikaanse columnisten Walter Lippmann (1889-1974) noemde Mencken (1980-1956) in 1926 “ the most powerful personal influence on this whole generation of educated people”.

(5) Aantal coronadoden op 17 mei: VSA 88.586, Italië 31.763 en België 9.052. Bron: Johns Hopkins Coronavirus Resource Center.