In een niet-dictatoriaal regime is politiek een strijd tussen gedachten omtrent belangen, waarbij 'realistische' politici moeten opboksen tegen onrealistische beloften en favoritisme.

De verkiezingen naderen en ondanks de crisis zullen veel partijen de hemel beloven op aarde, in feite de he(me)l op aarde. Of dit betaalbaar is, houden ze dit voorlopig in het midden. Welk spel is er eigenlijk gaande? Aan de hand van het drama op het Paaseiland, zullen we aantonen hoe demagogen en populisten pogen om het kiezerspubliek voor hen te winnen, en hoe 'oprechte' politici het onderspit moeten delven indien de ballonnen van valsheid niet doorprikt worden.

Het Paaseiland als metafoor

Het eiland was als een taart die in een dertiental stukken (stammen) was opgedeeld. Op het Paaseiland was er een cultuur aanwezig die status en prestige koppelden aan het aantal en de grootte van standbeelden. De standbeelden stonden aan de kust en men had veel hout nodig om de beelden van de steengroeven naar de kust te vervoeren. Het hout diende ook om boten (om te vissen) en hutten te bouwen. Door de bevolkingsgroei kwamen de natuur en haar middelen onder druk te staan.

 

Zoals beschreven in het boek Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed van Jared M. Diamond, waarin trouwens het relaas van het Paaseiland beschreven staat, zal bij een ongecontroleerde groei het draagvlak van het milieu zodanig naar beneden gaan dat de populatie niet genoeg opbrengsten (vooral voedsel) meer zal hebben. Hierdoor zal de bevolking zonder hulp quasi volledig uitsterven. Dat is elementair malthusianisme.

Heden ten dage zien we in onderontwikkelde landen nog een gelijkaardig fenomeen, namelijk om in de oude dag te voorzien willen mensen (mede omwille van de grote kindersterfte vόόr de import van westerse geneeskunde) meer kinderen. De bevolking explodeert en de middelen van het milieu worden volledig opgebruikt (zie link).

In bovenstaande figuur is de daadwerkelijke evolutie van de populatie in zwarte volle lijn afgebeeld, het draagvlak in een donkergroene volle lijn. De onderbroken lijnen stellen de ideale evolutie voor. Zoals hier boven beschreven stijgt de bevolking nog verder ondanks het feit dat de opbrengsten niet meer voldoende zijn. Daarna zakt de maatschappij helemaal in elkaar (collapse).

De bevolking kan wel stijgen maar slechts indien de draagcapaciteiten van het milieu en de samenleving duurzaam worden beheerd, kan de populatie tot een zeker maximum toenemen zonder aan welvaart en leefbaarheid in te boeten.

Het Paaseiland als realiteit

Op het Paaseiland braken oorlogen uit, kannibalisme ontstond, en het eiland werd volledig ontbost. Ofschoon de desastreuze situatie hebben de leiders (politici) van de stammen er niets aan gedaan om de toekomstige generatie van miserie te vrijwaren. Ze waren enkel uit op om hun status 'nu' te vergroten en daarvoor hadden ze hun clans nodig.

We zullen dit via systems thinking schematiseren (zie link voor meer uitleg over de grafische notatie).

De neutrale of zwevende kiezers worden bestookt met beloftes en de getrouwen worden met favoritisme beloond. Ze worden overgehaald om tot de supporters van een leider te behoren, wat enkel via competitie kan. Hoe groter de beloftes (opbod), hoe groter het aantal volgelingen ('s' betekent dat het in dezelfde richting gaat (same direction), indien de aanleiding vergroot, zal het effect ook vergroten; indien de aanleiding afneemt, zal het effect ook afnemen). Meer aanhangers maakt dat de status zal vergroten, en dus ook de macht van de leider. Hij zal dan nog meer aanzetten om de status van zijn clan te maximaliseren, dus zal hij nog meer beloftes maken en zal hij nog meer in competitie gaan om de machtigste te zijn. De lus is gesloten en het is een versterkende lus (R1).

Echter door de statusgroei wordt het milieu meer belast. Door het gebrek aan duurzaamheid (ontbossing neemt toe) zullen de ressources en het voedsel verminderen ('o' duidt het tegenovergestelde aan (opposite direction): oorzaak stijgt, effect neemt af, en vice versa. Er is wel een vertraging bij het opmerken van de effecten (voorgesteld door de twee lijnen door de pijl), zodat er op het eerste zicht geen verband bestaat tussen het verhogen van de status, de ontbossing en het gebrek aan materiële middelen.

Indien de opbrengsten dalen, dan zal de bevolking ook afnemen (oorlogen, kannibalisme). Dit heeft tot gevolg dat de aanhang van de politici in absolute waarde zal dalen. Er treedt in feite een evenwichtslus op (B1). Evenwel door de vertragingen in deze lus (B1) en door het egocentrisch karakter van de leiders (versterkende lus R1) komen we in het scenario van Jared M. Diamond terecht.

Memen als denkgenen

Alvorens de realistisch ingestelde politici aan het schema toe te voegen, dienen we eerst memen te beschrijven. De term komt van Richard Dawkins, die hem gebruikte in The Selfish Gene. Een meme is in zijn optiek geen grootmoeder maar een idee dat of levensstijl die van een persoon naar een andere wordt verspreid binnenin een cultuur. Naar analogie met de genen, die een uitdrukking van biologische evolutie zijn, is een meme een zichzelf reproducerende eenheid van culturele evolutie (wikipedia): replicatie, mutatie en survival of the fittest. In se is het een gedachtegoed dat in een cultuur of samenleving gangbaar is. Het is daarom niet verwonderlijk dat politici zoveel mogelijk hierop willen inspelen, bewust of onbewust. Het samenwerken van memen noemt Dawkins ‘memencomplexen’. Deze complexen kunnen zich rond verschillende thema's clusteren zoals ideologie of religie.

Terecht spreekt Jef Turf (‘Verkiezingen worden beschouwd als hinderpaal’) dat ‘[w]anneer het om het volk gaat, is het onderscheid tussen “links” en “rechts” artificieel. Er bestaat geen “links” volk of geen “rechts” volk. Een volk IS. Toegepast op het volk, zijn de begrippen “links” en “rechts” in handen van de machthebbers slechts middelen om het volk te verdelen. En wie het kan verdelen, wint. Vandaar de enorme actuele strijd om de geesten van de mensen.’ In onze context kan dit vertaald worden als ‘Politieke macht: het gevecht om de memen’.

De hefboom: de valsheid ontmaskeren

In onderstaande figuur hebben we de hypothetische waarheidsgetrouwe leiders op het Paaseiland toegevoegd. Deze zijn eerder voor samenwerking en beogen het goede voor iedereen. Hierdoor zijn ze tegen een nutteloze ontbossing waardoor de natuurlijke hulpbronnen eerder duurzaam beheerd worden (een versterkende lus R3). Evenwel hebben de andere soort leiders een heel sterk voordeel, namelijk het favoritisme en de valse beloftes.

Welke zijn de mogelijke middelen van deceptie? Naast de valse beloftes hebben we het concept van de 'valse vijand' dit wil zeggen de politici vinden een vijand uit om het instinctief gedrag van vechten of vluchten te activeren. Hieraan gerelateerd is vrees inboezemen: iets zal slecht aflopen indien de politici niet onmiddellijk ageren of dank zij hen werd erger voorkomen. Klassiek voorbeeld is het antisemitisme in de Middeleeuwen: als er ziektes uitbraken, dan wezen vorsten de Joden aan, die de waterbronnen zouden vergiftigd hebben. In feite wilden zij hen vaak kwijt omdat zij te veel schulden bij hun bankiers uitstaan hadden.

Een ander middel is het stellen van verkeerde prioriteiten om een verborgen agenda te realiseren. Een typisch voorbeeld is 9/11. Door een terroristische aanslag op de WTC-torens zijn meer dan drieduizend burgers om het leven gekomen. Defensie en vooral de ganse defensie-industrie werden ingezet om het terrorisme te bezweren inclusief de aanval op Saddam Hoessein. Evenwel, iedere maand van het jaar sterven er drieduizend Amerikanen in het verkeer. Indien George W. Bush mensenlevens wou redden dan had zijn administratie beter de problematiek van de verkeersdoden laten oplossen, maar hieraan zouden Dick Cheney en C° niet zoveel verdiend hebben.

Het volledig of gedeeltelijk achterhouden van de waarheid is wel het meest ultieme middel. Op die manier is het voor de bevolking heel moeilijk om na te gaan of de politici de waarheid spreken of niet.

In ieder geval, deze memen voor valsheid zijn heel sterk, en enkel de kunde om deze te doorzien, kan de trend veranderen. Enkel in dat geval kan de lus R2 sterker worden dan de lus R1. De uitdaging bij uitstek is het achterhalen van de waarheid (hierover meer in een later artikel). Dat is nu net wat de egocentrische politici willen vermijden en ze zullen er alles aan doen om het bedrog verborgen te houden (maximaliseren status → deceptie).

Duellerende lussen

We kunnen dit schema meer generiek maken. De 'valse memen'-leiders kunnen zeggen (beloven) wat ze willen, zelfs dat één plus één vijf is. Het systeem van valsheid en favoritisme kan zonder enig probleem aangedikt worden zonder dat dit gerealiseerd wordt zoals tewerkstelling, pensioenen, belastingverlagingen. Door favoritisme en corruptie (Corruptie neemt toe) kunnen ze genoeg aanhangers vinden die hun memen bevestigen en bovenal mee helpen verdelen. Ze zullen ook instellingen als onderwijs gebruiken om hun gedachtegoed te verspreiden en te doen accepteren (Historische Autodidacten). De pers die een partij (of leider) om haar (of zijn) ideologie (memen) gunstig gezind is of die de regering te vriend houdt (regimepers) (Onze pers verzwijgt steeds krampachtiger) en er door in stand gehouden wordt, is een niet te onderschatten distributiekanaal van de valsheid-memen. Informatiekanalen en -bronnen zoals onafhankelijke academici, bewuste drukkingsgroepen of media zoals de Bron en Doorbraak daarentegen willen dit wel bewerkstelligen.

De zwevende kiezers worden overgehaald door de 'valsheid-memen' om voor de clan/partij van de desbetreffende leiders te kiezen. Het bewerkstelligen van de clanstatus heeft na verloop van tijd een negatief effect op de duurzaamheid van het milieu en in feite op de andere aspecten van de maatschappij, dus ook economische en financiële. De door dit beleid verbruikte middelen zullen almaar afnemen wat slecht is voor de bevolking (evenwichtslus B1). Ondanks het waarneembeer fenomeen zetten de leiders door om de status van henzelf en hun clans te maximaliseren door meer en grotere valsheid-memen te genereren en te verspreiden. De versterkende lus R1 is gesloten.

De 'waarheid-memen'-leiders kunnen enkel zeggen dat één en één twee is. Ze willen dat de maatschappij duurzaam haar ressources beheert voor de huidige en volgende generaties. Opmerkelijk is dat in tegenstelling tot de valsheid-memen-situatie, de lus met de duurzaamheid versterkende (R3) is. Er is dus uitzicht op een (duurzame) welvaartsgroei (tenzij verhinderd door externe factoren als oorlog en natuurrampen).

Enkel indien de kunde om de deceptie van de leiders te ontdekken verspreid raakt, kan de lus van de waarheid-memen het halen op die van de valsheid-memen. In dat geval vinden de eerste ingang bij de bevolking die dan ook beter zal begrijpen waarom de voorgestelde maatregelen beter voor de maatschappij in haar geheel zijn dan enkel voor de happy few.

Quid dictatoriale regimes?

Een dictatoriaal regime heeft het stukken gemakkelijker om zijn memen te verspreiden en op te leggen, omdat de oppositie geen stem heeft. Opposanten (dus met andere memen dan die van het regime), worden de mond toegesnoerd of worden gewoonweg (met hun memen) geëlimineerd. Het is daarom zeer verwonderlijk dat zogenaamde democratische regimes volmachten vragen en dus aan het parlement vragen om zich buiten spel te zetten (Democratische inspraak en de grondwet - Locke versus Rousseau). Meestal duidt dit op een gevoerd wanbeleid, nochtans een degelijk beleid is in een democratie wel mogelijk (Een draagvlak voor kordaat bestuur – analyse).

Toetssteen: Duurzaamheid

De memen staan eigenlijk nooit los van de maatschappij en in feite interageren ze in een of andere vorm met elkaar (complexe systemen). Ze kunnen samenwerken (gemene goed) of ze komen in conflict (competitie) met elkaar, maar in ieder geval hebben ze repercussies op de diverse aspecten van de maatschappij zoals politiek, economie of ecologie. Hoe komt het dat een godsdienst-geïnspireerde politieke partij aan het bewind is in een zogenaamd seculier staat? (We hebben Atatürk nog steeds nodig) Of hoe kunnen twee totaal verschillende volkeren sociaal-economische problemen oplossen zonder over het communautaire te onderhandelen?

De interacties van de diverse memenlussen lijken meer op een toren van Babel, echter uit ons model hebben we toch kunnen afleiden dat al wat een bedreiging vormt van de duurzaamheid van de natuurlijke middelen (zoals economie, ecologie) niet echt thuis hoort bij de ‘waarheid-memen’. Allicht zijn er nog filosofische toetsstenen maar in ieder geval kan een maatschappij enkel met een duurzaam beleid overleven en dit moet minstens een van de toetsstenen voor ons maatschappelijk bestel zijn.

De waarheid-memen zullen volgens ons alleszins overleven. In ieder geval is het de intentie van de Dwarsliggers om dit te (blijven) bevorderen.