De eerste internationale uitstap van VS-president Donald Trump bracht hem onder meer naar Brussel, Europese hoofdstad én zetel van de NAVO. Het bezoek viel nogal tegen voor de verzamelde Europese staatshoofden. Bondskanselier Angela Merkel reageert.(kort)
Tijdens een lezing zowat tien jaar geleden, sprak topdiplomaat Mark Geleyn over het nakend einde van de Amerikaanse hegemonie. Deze lezing is mij bijgebleven en vandaag zijn er toenemend signalen dat zijn voorspelling wel eens werkelijkheid zou kunnen worden op korte termijn. Want aan de eis van president Trump dat de Europese NAVO-partners zelf meer moeten investeren in defensie hangt ook een prijskaartje voor de VS: politiek gewichtsverlies.
In zijn bijdrage ‘Een ordeloze wereld’ wijst Rik Van Cauwelaert op de tegenstrijdige visies in Washington over de internationale rol van de VS: Moeten de VS blijven de rol spelen van wereldpolitieman in naam van democratische en morele waarden of moet het zich beperken tot het behoud van machtsevenwichten in regio’s die (economisch) belangrijk zijn voor de VS? Naar mijn aanvoelen zal de laatste visie het halen. Niet alleen omdat de VS dat belangrijker vinden, maar omdat de economische argumenten voor de VS altijd de doorslag gaven en ze (terecht) onvoldoende gesteund voelen om resoluut voor de eerste visie te kiezen.
In het verdeeld Europa is geopolitiek een begrip dat enkel leeft bij een kleine elite, vooral diplomaten, en in internationale fora. De EU, nochtans de rijkste regio ter wereld, heeft geen buitenlandse politiek die naam waardig. Kan ook niet, zo lang het niet met één stem spreekt en geen militaire vuist kan maken. Toen Angela Merkel als Duitse Bondskanselier en de facto de belangrijkste leider van de EU, zich als reactie op haar ontgoochelende ontmoetingen met Trump uitsprak voor een eigen buitenlands- en veiligheidsbeleid ‘Europa moet lot in eigen handen nemen’, vroeg iedereen zich af wat dat wel zou kunnen betekenen.
Europa moet kiezen
Europa staat voor twee essentiële keuzes wil het ooit een rol van betekenis spelen:
Een interne keuze over de toekomst van de EU. Ofwel kiest men voor een Europa dat met één stem kan spreken, zeg maar de Verenigde Staten van Europa of een minimalistische invulling van de EU-samenwerking met als doel de (economische) welvaart in stand te houden, zeg maar een (Financiële) Economische Unie, zoals het vandaag eigenlijk al/maar is.
De tweede is een geopolitieke keuze tussen een trans-Atlantische of Euraziatische samenwerking.
De uitbreiding van de EU was zonder meer de grootste strategische blunder die Europa kon maken. Wie toen VOOR de uitbreiding was, verwierp de keuze voor een politiek Europa dat met één stem kan spreken. Dat vooral Groot Brittannië een voorstander was en daarin gesteund werd door de VS heeft in feite het lot van de EU voor lange tijd geblokkeerd.
Dat de EU toch nog meer macht kon verwerven en zelfs cruciale financiële hefbomen in handen kreeg is enkel te wijten aan het niet functioneren van de democratie in de Europese landen. Het EU-communisme moet niet onderdoen voor het Sovjet-communisme, nomenclatura incluis!
Spreken met één stem
Het is vandaag onmogelijk om de EU met één stem te laten spreken. Wij geloven ook niet dat er méér ‘eenheid’ mogelijk is zonder Groot-Brittannië (UK), zoals econoom Paul De Grauwe ooit verklaarde. De vrees is gegrond dat de Brexit de Europese internationale geloofwaardigheid geen deugd zal doen. En de socio-economische ongelijkheid tussen Duitsland, dat staat voor de Noordelijke EU-visie, en Frankrijk dat staat voor een en Zuidelijker EU-visie, is evenmin een troef voor een daadkrachtiger EU.
De nieuwe Franse president mag dan wel pro-Europees zijn, met een forse nationalistische oppositie bij de bevolking als gevolg van het laks beleid ten aanzien van de islam en de mondialisering, vrezen we dat het bij vrome politieke wensen zal blijven. Daarentegen wordt de promotie van de eigen oorlogsindustrie ongetwijfeld een belangrijk element van de Franse ‘machtsprojectie’. Dat is altijd zo geweest. Als voorzitter van een Europese werkgroep (GEIP) die een gemeenschappelijke verwerving van militair materieel (aanvalsbruggen) diende voor te bereiden, bleek duidelijk dat er maar één reden was voor die samenkomsten waaraan onder meer Frankrijk en Duitsland deelnamen: koop Frans/Duits … De Duitse firma die zelfs een Franse industriële partner had betrokken in dit project, kon de Direction Générale de l’Armement (DGA) niet overtuigen. Einde verhaal.
Zelfs met meer defensie-uitgaven, blijft Europa zonder Groot-Brittannië een dwerg. Dat hoeft geen nadeel te zijn, want zonder politieke eenheid zal nog meer geld uitgeven aan dure wapensystemen (dat doen we nu ook al met zowat 350 miljard euro; veel meer dan onze ‘vijanden’) een coherent defensiebeleid niet dichterbij brengen. We zullen daarom blijven doen wat we al decennia doen, de VS bijspringen als het ons past. Verder zullen we blijven spelen met dure woorden zoals ‘sharing en pooling’; samenwerking die in dure politieke tempels wordt bedacht door een elite die eigenlijk geen geld willen uitgeven, laat staan soldaten naar een oorlog sturen.
Overigens is die internationale samenwerking voor het verwerven van gesofistikeerde wapensystemen helemaal geen garantie op een beter resultaat; getuige de grote en dure problemen met de industriële samenwerking voor de JST/F-35, Airbus A400M, …
Transatlantische of Euraziatische samenwerking
Europa kan figuurlijk én letterlijk twee kanten op:
Letterlijk kan Europa zich keren naar het Oosten en focussen op een Euraziatische samenwerking. Hoewel daar donkere wolken uit het recent verleden boven hangen, heeft de wisselwerking tussen deze twee werelden in een verder verleden heel veel goeds voortgebracht. Wij denken dat we op een scharniermoment zijn aangekomen en dat een verdiepte samenwerking met Rusland en China opnieuw heel positief kan zijn. Meer zelfs, wie realistisch is beseft dat we onze blik niet meer kunnen afwenden van het Oosten.
Ofwel blijft Europa de Transatlantische band met de VS trouw. Ook daar zijn goede historisch en economisch argumenten voor. Immers, wat zouden de USA vandaag zijn zonder de werkkracht van de talrijke immigranten uit Europa bij de uitbouw van Noord Amerika? Maar ook, hoe zou Europa eruit zien zonder de Amerikaanse hulp tijdens en na WO II?
Figuurlijk zal Europa net zoals de VS moeten kiezen tussen een ‘gemeenschappelijke’ buitenlandse politiek gebaseerd op democratische en morele waarden of op basis van economische criteria. Immers, wanneer de VS kiezen voor het tweede en de EU voor het eerste, is een samenwerking moeilijk zo niet onmogelijk; dan zullen enkel “coalitions of the willing” een uitweg bieden.
Wat er werkelijk zal gebeuren weten we niet, maar de kans is groot dat Europa weigert te kiezen. Niet voor de VS als vriend en Rusland als vijand van de VS en dus ook van de EU, en evenmin erin slaagt om los van de VS bruggen te bouwen met zowel Rusland als China.
De schizofrene benadering door de VS van de geopolitieke situatie wordt heel duidelijk geïllustreerd door hun relatie met Saoedi-Arabië. Het is onbegrijpelijk dat de VS die als wereldpolitieman optreedt en zich daarvoor beroep op haar democratische en morele waarden, al decennialang de beste (kritiekloze) relaties heeft met een land dat géén enkele van die waarden belichaamt, integendeel. Toch zijn er in de VS vooraanstaande politici en commentatoren die vehement de rol van wereldpolitieman blijven verdedigen en blind blijven voor de nefaste gevolgen van bijna alle recente militaire interventies sinds Vietnam (de bevrijding van Koeweit was dé uitzondering). Wil Europa zichzelf blijven en toch meedoen aan destabiliserende operaties in naam van een wereldorde die inzet op waarden?
NAVO secretaris-generaal Stoltenberg verzet zich tegen een Europese Defensie met als argument dat we dan dubbel werk zouden doen. Hierbij gaat hij galant voorbij aan de mogelijkheid dat de NAVO omgevormd wordt tot een organisatie met twee spelers in plaats van 22 landen: de USA en de EU. Landen die niet tot een van beide entiteiten behoren (UK, Canada, Turkijë) kunnen kiezen bij welke van de twee spelers ze willen aansluiten of eruit stappen. Het zou voor Oostenrijk de mogelijkheid openen om als EU-lid ook deel te nemen aan de militaire inspanningen van de NAVO.
Angela Merkel
Wie even stilstaat bij de uitspraak van bondskanselier Angela Merkel en alle commentaren achteraf, kan enkel tot de vaststelling komen dat Merkel helemaal niet bedoelde dat Europa een eigen buitenlands en defensiebeleid moet hebben. Immers, wie op eigen benen wil staan kan géén lid zijn van een organisatie die gedomineerd wordt door een partner die beslist wie onze vijanden en wie onze vrienden zijn. En Merkel wil wel in de NAVO blijven. Wie op eigen benen wil staan moet zelf zijn vrienden en vijanden kunnen kiezen en moet een eigen geopolitieke visie hebben en de middelen voorzien om deze te realiseren. De EU kan dat niet en zal dat zelfs op middellange termijn niet kunnen.
Het zou ook totaal ondemocratisch zijn, want nooit werd hiervoor de mening gevraagd van de bevolking. En van Angela Merkel kan men veel zeggen, maar telkens ze voelde dat de bevolking haar niet volgde (onder meer haar visie op de vluchtelingencrisis) liet ze haar persoonlijke overtuiging varen. Wanneer ze als academisch onderlegde fysicus - wetende dat een energiebeleid zonder kerncentrales zéér gewaagd is (1) - toch bereid was om mee te stappen in de sluiting van de nucleaire centrales, getuigde ze opnieuw van haar respect voor de democratische wensen van de Duitse bevolking.
Meer dan om het even welke Europese regeringsleider staat Merkel garant voor democratie. Haar legitimiteit is dan ook veel groter dan deze van de arrogante EU-leiders die vervreemd zijn van hun basis.
(1) Würden also alle Elektroautos fahren, dann wären bis zum Jahr 2050 allein in Deutschland zusätzlich «:20 Gaskraftwerke, 5000 Offshore-Windkraftanlagen, 35'000 Windkraftanlagen an Land, eine Million Blockheizkraftwerke für grössere Gebäude oder 27 Millionen kleine Solaranlagen auf Privathäusern nötig» (Manager Magazin).
Dwarsligger
