De Verenigde Staten stappen uit de Iranafspraken. „Een einde met verschrikking.“ 1
Markus Somm (Basler Zeitung)
In de meeste Europese media en ook op de meeste Europese regeringshoofdzetels is de beslissing van de Amerikaanse president Donald Trump om de VS uit de zogenaamde Iranovereenkomst terug te trekken, op genadeloze kritiek onthaald. Men verweet de ongeliefde bewoner van het Witte Huis isolationistisch te handelen, de vrede in gevaar te brengen, en Europa aan risico op oorlog bloot te stellen. Der Spiegel het Duitse nieuwsmagazine, dat – toegegeven – nogal gemakkelijk naar hysterie neigt, sprak van de ergste crisis van de Europees – Amerikaanse betrekkingen sinds de Tweede Wereldoorlog.
Nog afgezien van de inhouden van de krantenartikelen is enkel al de verbluffende eendracht van de Europese publicisten en politici irritant te noemen. In Amerika, waar Trump bij de helft van de bevolking nauwelijks meer populair is dan in Europa, wordt over een probleem zoals de Iranafspraken minstens nog open en tegensprekelijk gedebatteerd.
Men ziet er artikels van links liberale journalisten, die zoals hun collegae van Der Spiegel of de Britse Guardian gif en gal spuien. Maar men ziet of hoort via de televisie en in podcasts ook briljante maar conservatieve mensen die Trump loven, of toch minstens laten blijken dat ook intelligente mensen met verstandige argumenten veel positieve elementen in de beslissing van Trump vinden. Met andere woorden, is er in Amerika op dit vlak misschien meer democratie dan in Europa?
Consensus van de ‘zelfgenoegzamen’
Hier hebben zich vooral de zelfgenoegzame media, de politieke en administratieve elites letterlijk ingemetseld in een vesting van onweerlegbare consensus. Volgens die consensus was alles wat die elites gedurende de laatste twintig jaar gerealiseerd of in hun commentaren opgeëist hebben niet enkel correct, maar zelfs een succes te noemen. De multiculturele maatschappij en in de praktijk ongecontroleerde immigratie? Een succes! Energieplannen en klimaatpolitiek: een meesterstuk! Europese integratie en de euro: niet zo mislukt als jammer genoeg door een paar afgevaardigden van de politieke holbewoners wordt beweerd. Wat blijft ons behalve dialoog nog over voor de omgang met de dictators en gekken van deze wereld, of het nu om de Iraanse ayatollahs, Putin, Erdogan of Kim Jong-un gaat? Ook dat was dus uiteindelijk een onverdeeld succes. Er is een consensus ontstaan die van louter zelfgenoegzaamheid schijnt over te lopen. Maar bij nader toezien blijkt zich daarachter paniek te verbergen: de paniek van de naakte keizer die, zoals in het sprookje van Hans Christian Andersen trots door de massa schrijdt, altijd bang dat uiteindelijk toch uitkomt wat iedereen duidelijk voor ogen heeft: dat hij naakt is. Waar is het kind dat dit durft zeggen? Misschien heet het Donald Trump.
Even naakt, of duidelijker gezegd: bescheiden zijn de successen die deze elites koste wat het wil trachten te beschermen.
De demystificatie van Obama
John Kerry, waarschijnlijk de ineffectiefste minister van Buitenlandse Zaken die de Verenigde Staten ooit hadden, wekte bijna medelijden op als men hoorde hoe hij zich op de televisie uitsloofde om zijn gebrek aan resultaat toch nog als een succes voor te stellen. Kerry had een groot aandeel in het onderhandelen van het Iranakkoord, waarmee de VS, Frankrijk, Duitsland, Rusland, het Verenigd Koninkrijk, China en de EU gedurende het jaar 2015 getracht hadden Irans drang om een atoommacht te zijn aan banden te leggen. Voor Trumps voorganger, Barack Obama, betekende deze afspraak alles. Hij hield dat voor een van zijn grootste prestaties, wat hij onlangs nog liet blijken toen hij – eerder ongebruikelijk voor een ex-president – zijn opvolger Trump in het openbaar berispte voor het opzeggen van het verdrag. Zoals ook veel commentatoren presenteerde hij die overeenkomst als de enige verstandige en dus de beste optie, de ‘ultima ratio’, waarvoor geen alternatief bestond, het onweerlegbare resultaat van jarenlange inspanningen door begaafde, handige en ervaren mensen. Dat Obama er niet eens in geslaagd was een Senaatsmeerderheid voor zijn overeenkomst met de bebaarde dictators in Iran samen te krijgen, verzwegen hij en zijn aanhangers angstvallig. Omdat Obama geen kans op een meerderheid zag en zelfs zijn eigen democratische partij denkbaar gerevolteerd zou hebben, legde hij de Iranafspraak eenvoudig niet voor aan de Senaat. Daardoor is die overeenkomst nooit in een wet vastgelegd, waardoor het voor Donald Trump nu ook zo gemakkelijk was het verdrag met één pennentrek op te zeggen.
Ongetwijfeld was dat verdrag geen goede zaak. Of het nu de miserabelste overeenkomst aller tijden was, zoals Trump op zijn onnavolgbare manier beweerde, is een kwestie van interpretatie. Weliswaar konden de inspecteurs van de UNO in Iran regelmatig onderzoeken of het land zijn atoomprogramma werkelijk opgegeven had, maar ze moesten zich aan heel veel voorwaarden houden wat de waarde van die inspecties sterk in vraag stelde. Praktisch moest Iran 24 dagen tijd krijgen om zich op ieder bezoek voor te bereiden. Ze hadden dus kans genoeg om verdachte dingen te doen verdwijnen in zoverre dat nodig geweest zou zijn. We weten het niet. Maar vooral mochten de internationale experten geen militaire installaties onderzoeken, wat eigenlijk belachelijk is als men er even over nadenkt. Indien een staat atoomwapens ontwikkelt en opslaat, waar gaat hij die dan bewaren als het niet op een militair domein is?
Enkele dagen geleden heeft de Israëlische regering een omvangrijke documentatie voorgelegd, die door de Israëlische geheime dienst op een indrukwekkende manier uit Iran gestolen werd. Die documenten tonen zonder enige twijfel aan hoe lang Iran al inspanningen doet om een eigen atoombom te bouwen. Uiteraard stammen die documenten uit de tijd voor de overeenkomst, maar dat maakt het niet beter. In al de jaren waarover die documentatie zich uitstrekt, heeft Iran altijd beweerd helemaal geen atoombom te plannen. Hoe moeten we dan nu een autoritair regime vertrouwen dat tientallen jaren lang en officieel via alle kanalen gelogen heeft?
Het is duidelijk dat Iran alle interessante informatie nodig voor de bouw van een atoombom gearchiveerd heeft, zodat het zijn atoomwapenprogramma van de ene dag op de andere terug kan opnemen. Dat laatste had het verdrag aan Iran ook binnen vijftien jaar officieel toegestaan. Daarin lag de grootste fout van Obama’s deal. In feite was dat een capitulatie. Men liet toe dat Iran een atoommacht zou worden indien niet vandaag dan toch morgen. Men vroeg enkel een beetje geduld.
Het herinnert allemaal een beetje aan de principes van de antiautoritaire opvoeding. Een slecht opgevoed jongetje wil zijn klein broertje een pak slaag geven. Dat wordt hem vandaag verboden, waarbij hij tegelijkertijd de belofte krijgt dat hij als compensatie daarvoor binnen twee weken zijn zusje mag aframmelen. Natuurlijk heeft men tijd gewonnen. Maar tijd om wat te doen? In feite heeft men alles verloren.
Imperiaal Iran
Terwijl de grootmachten zich ermee tevreden stelden op betere tijden te hopen gebruikte Iran zijn tijd goed. Dankzij de overeenkomst, waardoor de economische sancties opgeheven werden, vloeiden in de afgelopen jaren aanzienlijke geldstromen het land binnen. Onder andere ging het daarbij ongeveer om 100 miljarden dollar die weliswaar eigendom van Iran waren, maar waarvoor het land geen toegang had zolang alle Iraanse rekeningen vanwege de sancties bevroren waren. Iran kreeg ook de mogelijkheid zijn olie-exporten en dus zijn inkomsten duidelijk op te voeren. Met andere woorden: de overeenkomst had Iran de mogelijkheid voor een economische heropleving geboden. Maar wat doet een dictatuur zodra ze geld in handen krijgt? De ervaring leert dat de burgers daar zelden beter van worden, en ook in het geval van Iran gebeurde het niet anders. In plaats van de opbouw van de economie te ondersteunen, investeerden de moellahs nu eerst echt in de strijdkrachten. Men ontwikkelde raketten en kocht ontelbare wapens. Vooral financierde Iran nog royaler dan tevoren de talrijke buitenlandse terroristengroepen die ook vooraf al de regio onveilig maakten. Ondertussen heeft Iran in het Nabije Oosten regelrecht imperiale ambities ontwikkeld en bedreigt zo goed als ieder buurland. Niet alleen de aartsvijand Israël, dat men officieel nog altijd wil vernietigen, maar ook een aantal Arabische staten zoals Saudi-Arabië en Egypte. Daardoor is in het Nabije Oosten een nogal unieke alliantie ontstaan tussen Israëli en zijn Arabische buren tegen Iran. Openlijk wordt daar niet veel over gesproken, maar in de praktijk is het zo. Zowat iedereen heeft schrik van Iran. Iran stookt onraad in Syrië, in Libanon in Jemen: Iran zit overal tussen. Dat was allemaal mogelijk omdat de overeenkomst Iran economisch duidelijk ontlast heeft zonder dat men het land voorschreef hoe het dat vele geld dat nu binnenkwam, mocht gebruiken. De overeenkomst stelde Iran in staat het halve Nabije Oosten in de lucht te laten vliegen, waardoor Trump geen andere mogelijkheid meer had dan de overeenkomst op te blazen.
Komt er nu oorlog? Dat is de verkeerde vraag. De oorlog is al lang bezig. Maar nu heeft het Westen betere kaarten om hem te kunnen winnen.
1 De oorspronkelijk titel van deze tekst luidde: “Ein Ende mit Schrecken” De uitdrukking komt van een Duits gezegde: “Lieber ein Ende mit Schrecken als ein Schrecken ohne Ende.” Liever een einde met verschrikking dan een verschrikking zonder einde”
