“Titanin des Nachgebens” van Markus Somm in de Bassler Zeitung is de scherpzinnigste analyse van het fenomeen ‘Merkel’ die ik ooit gelezen heb. Ik ben het niet met alles eens. Daarvoor is Somm al te zeer de bikkelharde Zwitserse liberaal.
Daar waar ik de fenomenologische bevindingen van Marcus Somm heel goed kan volgen denk ik dat hij bij de oorzaken, de redenen voor de handelwijze van Merkel een beetje te nuchter zakelijk, zelfs te cynisch is.
In een onbewaakt ogenblik heeft Angela Merkel ooit gezegd: “Het is niet mijn opgave door te zetten wat Angela Merkel voor goed houdt. Het is mijn plicht dat te realiseren wat het Duitse volk wil. Alleen zo krijgen ze dat wat ze voor ogen hadden toen ze voor mij stemden.”
Pruisisch plichtsbewustzijn, gecombineerd met Duits protestantisme, ik denk dat het dat is wat Merkel drijft. Vooral dat Duits protestantisme is iets dat weinig begrepen wordt. Merkel is erin gesopt en gekookt. Ze groeide op als dochter van een dominee in de DDR, zoals overigens ook Gudrun Enslin, de RAF terroriste van het eerste uur.
De EKD (Evangelische Kirche Deutschlands) belijdt een Christendom dat veel dichter bij de oorsprongen staat dan dat wat b.v. de katholieke kerk bij ons ooit in de praktijk heeft gebracht. Men zou het fundamentalistisch kunnen noemen, maar het toont niet de intolerantie die we normaal met dat woord verbinden.
Het probleem is dat origineel compromisloos Christendom als staatsdragende ideologie ongeschikt is. Met universele liefde laat zich heel zeker de relatie tussen een individu en zijn God regelen, maar niet een vlotte werking van de maatschappij. Dat moesten de Romeinen na Constantijn al ondervinden.
Jezus zelf heeft nooit iets anders gezegd, maar stelde bij herhaling “mijn rijk is niet van deze wereld” en “geef de keizer wat de keizer toekomt”. Voor de Romeinen was een dergelijke schizofrenie ondenkbaar. Ze probeerden dus het Christendom in hun staatsdoctrine te integreren, zoals ze dat vroeger ook met de godsdiensten van de overwonnen volkeren altijd, en met succes, gedaan hadden. Zo intelligent als ze waren zagen ze waarschijnlijk niet dat het Christendom, vooral in de sociale dimensie, een heel andere kwaliteit had. Dat werd fataal.
Augustinus zag al onmiddellijk daarna (nog in de 4de eeuw) het probleem duidelijker. Het Christendom stelt eisen die voor de zondige mens, zoals hij nu eenmaal is, onvervulbaar zijn. We moeten dus niet op het bereiken van het doel pochen, maar er desondanks zo goed mogelijk naar streven. Het is misschien een beetje ironisch dat Luther, die nu net dergelijke compromissen afwees, een Augustijner monnik was, en de meeste ‘ketters’ die in de lage landen op de brandstapel stierven waren dat ook.
De overgrote meerderheid der Christenen, de orthodoxe kerk vooraan, heeft zich, met Augustinus, meer pragmatisch opgesteld. Uiteraard werden vooral de katholieken soms een beetje te pragmatisch. De EKD echter heeft gedeeltelijk nog een pre-Augustinische ideologie. Als ik soms lees wat de Evangelische Bisschop Margot Käsman zo schrijft – haar pacifisme b.v. is onvoorwaardelijk radicaal – dan is mijn eerste gedachte heel vaak: hoe wereldvreemd! Maar de tweede gedachte is wel: zo zou Jezus dat ook gezien hebben…
Natuurlijk moet dat, tegen de achtergrond van de wereld zoals ze is, tot spanningen, zelfs tot een zekere mate van schizofrenie leiden. In dat spanningsveld is Merkel – in de DDR – opgegroeid. De leiders van de DDR probeerden hun staat te besturen ‘volgens het boekje’. Wat de mensen dachten en voelden was van geen enkel belang. Dat heeft zeker een sterke indruk op haar nagelaten in de zin van: zo niet! Vandaag leeft en werkt Merkel, zij het in heel andere omstandigheden, nog altijd in datzelfde spanningsveld.
Ze heeft een aantal dingen gedaan die ik heel zeker niet gedaan zou hebben. Ik kan ook onmogelijk geloven dat het hier om echte van harte gemaakte keuzes van de scherpzinnige fysicus Merkel ging. Maar als ik naar het totaal kijk zie ik resultaten waarvan ik helemaal niet denk dat ik ze ook had kunnen bereiken. En Merkel ploetert voort. Ik denk dan ook dat ze een beetje meer krediet verdient dan Markus Somm haar wil geven.
